अध्याय बारावा
श्रीगणेशाय नमः ॥
ब्राह्मण क्षत्रिय वैश्य शूद्रवर्ण ॥ ब्रह्मचारी गृहस्थ वानप्रस्थ पूर्ण ॥ स्त्री बाल वृद्ध तरुण ॥ सर्वी शिवकीर्तन करावे ॥१॥
शिवस्मरण नावडे अणुमात्र ॥ तो अत्यंजाहूनि अपवित्र ॥ तो लेइला वस्त्रे अलंकार ॥ जेवी प्रेत श्रृंगारिले ॥२॥
तेणे भक्षिले जे अन्न ॥ जैसे पशु भक्षिती यथेष्ट तृण ॥ जैसे मयूराअंगी नयन ॥ तैसेचि नेत्र तयाचे ॥३॥
वल्मीकछिद्रवत कर्ण ॥ द्रुमशाखावत हस्त चरण ॥ त्याची जननी व्यर्थ जाण ॥ विऊनी वांझ जाहली ॥४॥
जो शिवभजनाविण ॥ तो जावो समुद्रांत बुडोन ॥ अथवा भस्म करो वडवाग्न ॥ का सर्प डंखो तयासी ॥५॥
तरी श्रवणी धरावी आवडी ॥ जैसी पिपीलिका गुळासी न सोडी ॥ अर्ध तुटे परी न काढी ॥ मुख तेथूनि सर्वदा ॥६॥
की चुकला बहुत दिवस सुत ॥ तेवढाचि पोटी प्रीतिवंत ॥ त्याची शुभवार्ता ऐकता अकस्मात ॥ धावती जेवी मातापिता ॥७॥
अमृताहूनि व्राड ॥ गोष्टी लागती कर्णासी गोड ॥ तैसे कथाश्रवणी ज्याचे न पुरे कोड ॥ सर्व टाकोनि जाईजे ॥८॥
गावासी गेला प्राणनाथ ॥ प्रिया पतिव्रता वाट पाहात ॥ तो पत्र आले अकस्मात ॥ धावे श्रवण करावया ॥९॥
निर्धनासी सापडे धन ॥ की जन्मांधासी आले नयन ॥ की तृषेने जाता प्राण ॥ शीतळ जीवन मिळाले ॥१०॥
ऐसे ऐकावया कथा पुराण ॥ धावावे सर्व काम टाकून ॥ चिंता निद्रा दूर करून ॥ श्रवणी सादर बैसावे ॥११॥
वक्ता पंडित चातुर्यखाणी ॥ नमावा तो सद्गुरु म्हणोनी ॥ की हा शंकरचि मानूनी ॥ धरिजे पूजनी आदर ॥१२॥
सुरभीच्या स्तनांतूनि अवधारा ॥ सुटती जैशा सुधारसधारा ॥ तैसा वक्ता वदता शिवचरित्रा ॥ कर्णद्वारे प्राशिजे ॥१३॥
वक्ता श्रेष्ठ मानावा अत्यंत ॥ न पुसावे भलते पाखंडमत ॥ नसते कुतर्क घेवोनि चित्त ॥ न शिणवावे सर्वथा ॥१४॥
न कळे तरी पुसावे आदरे ॥ सांगेल ते श्रवण करावे सादरे ॥ उगेच छळिता पामरे ॥ तरी ते पिशाचजन्म पावती ॥१५॥
वक्त्यासी छळिता अवधारा ॥ तरी दोष घडे त्या नरा ॥ पुराणिकावेगळे नमस्कारा ॥ न करावे सभेत कोणासी ॥१६॥
मध्येचि टाकूनि कथाश्रवण ॥ उगाचि गर्वै जाय उठोन ॥ तरी अल्पायुषी जाण ॥ संसारी आपदा बहु भोगी ॥१७॥
कुटिल खळ पापी धूर्त ॥ तो मुख्य श्रोता न करावा यथार्थ ॥ दुग्ध पिता सर्वांगी पुष्ट होत ॥ परी नवज्वरिता विषवत ते ॥१८॥
तैसा श्रवणी बैसोन ॥ कुतर्क घेवोनि करी कथाखंडण ॥ त्याचे व्यर्थ गेले श्रवण ॥ नरकासी कारण पुढे केले ॥१९॥
कथेत न बोलावे इतर ॥ मन करावे एकाग्र ॥ कथेची फलश्रुति साचार ॥ तरीच पावती बैसता ॥२०॥
वस्त्रे अलंकार दक्षिणासहित ॥ वक्ता पूजावा प्रीती अत्यंत ॥ धन देता कोश बहुत ॥ भरे आपुला निर्धारे ॥२१॥
रत्ने देता बहुत ॥ नेत्र होती प्रकाशवंत ॥ अलंकारे प्रतिष्ठा अत्यंत ॥ श्रोतयांची वाढतसे ॥२२॥
एवं पूजिता षोडशोपचार ॥ तेणे तुष्टमान होय उमावर ॥ जे जे पदार्थ अर्पावे साचार ॥ त्यांचे कोटिगुणे प्राप्त होती ॥२३॥
त्यासी कदा नाही दरिद्र ॥ शेवटी स्वपदा नेईल भालचंद्र ॥ कुथेसी येता पाउले टाकी निर्धार ॥ पापसंहार पदोपदी ॥२४॥
मस्तकी उष्णीष घालूनि ऐकती ॥ तरी जन्मांतरी बाळपक्षी होती ॥ म्हणाल उष्णीष काढिता नये सभेप्रती ॥ तरी मुख्य पल्लव सोडावा ॥२५॥
जे विडा घेवोनी ऐकती ॥ तरी यमकिंकर त्यांसी जाचिती ॥ नाना यातना भोगविती ॥ मूळ व्यासवचन प्रमाण हे ॥२६॥
एक बैसती उगेचि श्रवणी ॥ निद्रा मोडावी बहुत प्रकारेकरूनी ॥ अंतर सद्गद नेत्री यावे पाणी ॥ मग निद्रा कैची स्पर्शेल ॥२७॥
वरी जीवन काय व्यर्थ लावून ॥ जैसे एकांती द्रव्य आपुले पूर्ण ॥ तेथे घडता जागरण ॥ निद्रा न ये प्राणिया ॥२८॥
निद्रा लागली दारुण ॥ तरी उभे ठाकावे कर जोडून ॥ निद्रा न ये तो उपाय करून ॥ मुख्य श्रवण करावे ॥२९॥
वक्त्याहूनि उंच आसन तत्त्वता ॥ तेथे न बसावे धरूनि अहंता ॥ हे न मानिती ते काग तत्त्वता ॥ जगपुरीष भक्षिती ॥३०॥
जे बैसती वीरासन घालून ॥ ते होती वृक्ष अर्जुन ॥ पाय पसरिती त्यांसी सूर्यनंदन॥ शुष्ककाष्ठे झोडी बळे ॥३१॥
जे सांगताही न ऐकती ॥ बळेचि जेठा घालूनि बैसती ॥ त्यांसी यमदूत बांधोनि नेती ॥ नेऊनि टाकिती नरककुंडी ॥३२॥
जो श्रवणी निजे दाटून ॥ तो उपजे अजगर होऊन ॥ बैसे नमस्कार केलियावाचून ॥ वंशवृक्ष होय तो ॥३३॥
कथेत बोले भलत्या गोष्टी ॥ तो मंडूक होय सदा वटवटी ॥ हर्षे टाळिया न वाजवी हटी ॥ होय कष्टी संसारी ॥३४॥
जे शिवकीर्तन हेळसिती ॥ ते शतजन्मी सारमेय होती ॥ दुरुत्तरे बोलती निश्चिती ॥ जन्मायेती सरड्याच्या ॥३५॥
जे श्रवणी न होती सादर ॥ ते अन्य जन्मी होती सूकर ॥ जे इच्छेदिती शिवचरित्र ॥ ते वृकयोनी पावती ॥३६॥
वक्त्यासी देता आसन ॥ शिवसन्निध बैसे जावोन ॥ वस्त्रे देता अन्न ॥ प्राप्त होय तयाते ॥३७॥
करिता कथापुराणश्रवण ॥ भक्ति वैराग्य ये आंगी पूर्ण ॥ यदर्थी कथा सुगम जाण ॥ जेणे अनुताप उपजे मनी ॥३८॥
दक्षिणेकडे ग्राम एक अमंगळ ॥ त्याचे नाव मुळीच बाष्कळ ॥ सर्वधर्मविवर्जित केवळ ॥ स्त्रीपुरुष जारकर्मी ॥३९॥
धर्म नाहीच अणुमात्र ॥ अनाचारी परम अपवित्र ॥ जपतपविवर्जित अग्निहोत्र ॥ वेदशास्त्र कैचे तेथे ॥४०॥
वेद आणि शास्त्र ॥ हे विप्राचे उभय नेत्र ॥ एक नाही तरी साचार ॥ एकाक्ष तयासी बोलिजे ॥४१॥
वेदशास्त्र उभयहीन ॥ तो केवळ अंधचि जाण ॥ असो त्या नगरीचे लोक संपूर्ण ॥ सर्वलक्षणी अपवित्र ॥४२॥
तस्कर चाहाड आणि जार ॥ मद्यपी मार्गघ्न दुराचार ॥ मातापितयांचा द्रोह करणार ॥ एवं सर्वदोषयुक्त जे ॥४३॥
त्या ग्रामींचा एक विप्र ॥ नाम तयांचे विदुर ॥ वेश्येसी रत अहोरात्र ॥ कामकर्दमी लोळत ॥४४॥
त्याची स्त्री बहुला नाम ॥ तीही जारिणी अपवित्र परम ॥ एके जारासी असता सकाम ॥ भ्रतारे जपोनि धरियेली ॥४५॥
जार पळाला सत्वर ॥ तीस भ्रतारे दिधला मार ॥ यथेष्ट लत्ता मुष्टिप्रहार ॥ देता बोले काय ते ॥४६॥
म्हणे तू झालासी जार ॥ मीही तेचि करिते निरंतर ॥ मग बोले तो विप्र विदुर ॥ तुवा द्रव्य अपार मिळविले ॥४७॥
ते द्रव्य दे मजलागून ॥ मी देईन वारांगनेसी नेऊन ॥ ती म्हणे मी देऊ कोठून ॥ ऐकता मारी पुढती तो ॥४८॥
मग तिचे अलंकार हिरोनी घेत ॥ घरची सर्व संपत्ति नेत ॥ ते वारांगनेसी देत ॥ तेही समर्पी जाराते ॥४९॥
ऐसे दोघेही पाप आचरत ॥ तो विदुर विप्र पावला मृत्य ॥ यमदूती नेला मारीत ॥ बहुत जाचिती तयाते ॥५०॥
कुंभीपाकादि परम दुःख ॥ भोगूनिया तो शतमूर्ख ॥ मग विंध्याचळाच्या दरीत देख ॥ भयानक पिशाच जाहला ॥५१॥
आळेपिळे आंगासी देत ॥ हिंडे क्षुधातृषापीडित ॥ रक्तवर्ण अंग त्याचे समस्त ॥ जेवी शेंदूर चर्चिला ॥५२॥
वृक्षासी घेत टांगून ॥ सवेंचि हात देत फिरे वन ॥ रक्तपिती भरोन ॥ सर्वांग त्याचे नासले ॥५३॥
कंटकवन परम दुर्धर ॥ न मिळे कदा फळमूळ आहार ॥ आपुल्या पापाचे भोग समग्र ॥ भोगी विदुर विप्र तो ॥५४॥
इकडे बहुला धवरहित ॥ एक होता तियेसी सुत ॥ तो कोणापासोनि झाला त्वरित ॥ ते स्मरण नाही तियेसी ॥५५॥
तव आले शिवरात्रिपर्व ॥ गोकर्णयात्रेसी चालिले सर्व ॥ नानावाद्ये वाजती अभिनव ॥ ध्वज पताका मिरविती ॥५६॥
शिवनामे गर्जती दास ॥ वारंवार करिती घोष ॥ कैचा उरेल पापलेश ॥ सर्वदा निर्दोष सर्व जन ॥५७॥
त्यांच्या संगती बहुला निघत ॥ सवे घेवोनि धाकटा सुत ॥ गोकर्णक्षेत्र देखिले पुण्यवंत ॥ झाले पुनीत सर्व जन ॥५८॥
बहुलेने स्नान करून ॥ घेतले महाबळेश्चराचे दर्शन ॥ पुराणश्रवणी बैसली येऊन ॥ तो निरूपण निघाले ॥५९॥
जी वनिता जारीण ॥ तीस यमदूत नेती धरोन ॥ लोहपरिघ तप्त करून ॥ स्मरगृहामाजी घालिती ॥६०॥
ऐसे बहुला ऐकोनी ॥ भयभीत झाली तेचि क्षणी ॥ अनुताप अंगी भरोनी ॥ रडो लागली अट्टाहासे ॥६१॥
मग पुराणिकासी समस्त ॥ आपुला सांगे वृत्तांत ॥ झाले जे जे पापाचे पर्वत ॥ ते निजमुखे उच्चारी ॥६२॥
अंतकाळी यमकिंकर ॥ ताडण करितील मज अपार ॥ ते वेळी मज कोण सोडविणार ॥ दुःख अपार सोसू किती ॥६३॥
स्वामी माझे कापते शरीर ॥ काय करू सांगा विचार ॥ गळा पाश घालूनि यमकिंकर ॥ करिती मार तप्तशास्त्रे ॥६४॥
नानापरी विटंबिती ॥ असिपत्रवनी हिंडविती ॥ उफराटे बांधोनि टांगिती ॥ नरककुंडी अधोमुख ॥६५॥
ताम्रभूमी तापवून ॥ त्यावरी लोळविती नेऊन ॥ तीक्ष्ण शस्त्रे आणोन ॥ पोटामाजी खोविती ॥६६॥
तीव्र धूम्र करून ॥ वरी टांगिती नेऊन ॥ भूमीत मज रोवून ॥ तप्तशरे मार करिती ॥६७॥
तप्तशूळावरी घालिती ॥ पायी चंडशिळा बांधिती ॥ महानरकी बुडविती ॥ सोडवी कोण तेथूनी ॥६८॥
बहुलेसी गोड न लागे अन्न ॥ दुःखे रडे रात्रंदिन ॥ म्हणे मी कोणासी जाऊ शरण ॥ आश्रय धरू कोणाचा ॥६९॥
कोण्या नरकी पडेन जाऊन ॥ मग त्या ब्राह्मणाचे धरी चरण ॥ सद्गुरु मज तारी येथून ॥ आले शरण अनन्य मी ॥७०॥
मग गुरु पंचाक्षर मंत्र ॥ सांगे बहुलेप्रति सत्वर ॥ शिवलीलामृत सुरस फार ॥ श्रवणी करवी शिवद्वारी ॥७१॥
मग तिणे सर्व ग्रंथ ॥ गुरुमुखे ऐकिला प्रेमयुक्त ॥ श्रवणभक्ति अवध्यात ॥ श्रेष्ठ ऐसे जाणिजे ॥७२॥
सत्संगे होय निःसंग ॥ निःसंगे निर्मोह सहज मग ॥ निर्मोहत्वे निश्चित उद्वेग ॥ कैचा मग तयासी ॥७३॥
बहुला झाली परम पवित्र ॥ शिवनाम जपे अहोरात्र ॥ दोष न उरे तिळमात्र ॥ शुचिर्भूत सर्वदा ॥७४॥
तव्याचा जाय बुरसा ॥ मग तो सहजचि होय आरसा ॥ की लोह लागता परिसा ॥ चामीकर सहजचि ॥७५॥
की अग्नीत काष्ठ पडले ॥ मग सहजचि अग्निमय झाले ॥ गंगेसी वोहळ मिळाले ॥ गंगाजळ सहजचि ॥७६॥
जप करिता पाप जाय निःशेष ॥ ज्ञानाहूनि ध्यान विशेष ॥ श्रवणाहूनि मननास ॥ सतेजता सहजचि ॥७७॥
मननाहूनि निदिध्यास ॥ त्याहूनि साक्षात्कार समरस ॥ मग तो शिवरूप निर्दोष ॥ संशय नाही सर्वथा ॥७८॥
बहुला निर्दोष होऊन ॥ श्रवणे झाली सर्वपावन ॥ जिव्हेने करू लागली शिवकीर्तन ॥ मग कैचे बंधन तियेसी ॥७९॥
श्रवणे थोर पावन होत ॥ श्रवणे याचि जन्मी मुक्त ॥ नलगे तीर्थाटण श्रम बहुत ॥ श्रवणे सार्थक सर्वही ॥८०॥
ज्यासी न मिळे सत्समागम श्रवण ॥ त्याणे करू जावे तीर्थाटण ॥ नलगे अष्टांगयोगसाधन ॥ करावे श्रवण अत्यादरे ॥८१॥
योग याग व्रत साधन ॥ नलगे काहीच करावे जाण ॥ नवविद्या भक्ति पूर्ण ॥ श्रवणेचि हाता येतसे ॥८२॥
चारी वर्ण चारी आश्रम ॥ श्रवणेचि पावन परम ॥ असो बहुलेसी संतसमागम ॥ सर्वांहूनि थोर वाटे ॥८३॥
गुरूची सेवा अखंड करी ॥ त्यावरी राहिली गोकर्णक्षेत्री ॥ जटावल्कलाजिनधारी ॥ तीर्थी करी नित्यस्नान ॥८४॥
सर्वांगी भस्मलेपन ॥ करी पुण्यरुद्राक्षधारण ॥ सर्व प्राप्त सोडोनिया जाण ॥ गुरुसेवा केली तिणे ॥८५॥
नित्य गोकर्णलिंगाचे दर्शन ॥ गोकर्णक्षेत्र पुण्यपावन ॥ तेथींचा महिमा विशेष पूर्ण ॥ तृतीयाध्यायी वर्णिला ॥८६॥
स्वयातिकीर्तिपुष्टिवर्धन ॥ बहुलेने तिन्ही देह जाळून ॥ तेचि भस्म अंगी चर्चून ॥ झालीपावन शिवरूपी ॥८७॥
शंकरे विमान धाडिले ते काळी ॥ बहुला शिवपदाप्रती नेली ॥ एवढी पापीण उद्धरिली ॥ चतुर्दश लोक नवल करिती ॥८८॥
सदाशिवापुढे जाऊन ॥ बहुलेने केले बहुत स्तवन ॥ मग अंबेची स्तुति करिता पावन ॥ झाली प्रसन्न हिमनगकन्या ॥८९॥
म्हणे इच्छित वर माग त्वरित ॥ येरी म्हणे पति पडला अधोगतीत ॥ कोठे आहे न कळे निश्चित ॥ पावन करोनि आणी येथे ॥९०॥
मग ते त्रिजगज्जननी ॥ अंतरी पाहे विचारूनि ॥ तो विंध्याचळी पिशाच होऊनी ॥ रडत हिंडे पापिष्ट ॥९१॥
मग बहुलेसी म्हणे भवानी ॥ जाई सवे तुंबर घेऊनी ॥ पतीस आणी विंध्याद्रीहूनी ॥ श्रवण करवी शिवकथा ॥९२॥
मग गेली विंध्याचळा ॥ तव पिशाच नग्न देखिला ॥ धरोनि वृक्षासी बांधिला ॥ तुंबरे बळे करोनिया ॥९३॥
मग वल्कली काढून ॥ सप्तस्वर मेळवून ॥ आरंभिले शिवकीर्तन ॥ ऐकता पशुपक्षी उद्धरती ॥९४॥
शिवकीर्तनरसराज ॥ तुंबरे मात्रा देता सतेज ॥ सावध झाला विदुरद्विज ॥ म्हणे मज सोडा आता ॥९५॥
मग सोडिताचि धावोन ॥ तुंबराचे चरण ॥ म्हणे स्वामी धन्य धन्य ॥ केले पावन पापियाते ॥९६॥
स्त्रियेसी म्हणे धन्य तू साचार ॥ केला माझा आजि उद्धार ॥ मग तुंबरे शिवपंचाक्षर ॥ त्यासी मंत्र उपदेशिला ॥९७॥
त्याचा करिता जप ॥ तव विमान आले सतेजरूप ॥ विदुर झाला दिव्यरूप ॥ स्त्रीसहित विमानी बैसला ॥९८॥
आणिली शिवापाशी मिरवत ॥ दोघेही शिवचरणी लागत ॥ लवण जळी विरत ॥ तैसी मिळत शिवरूपी ॥९९॥
जळी विराली जळगार ॥ नभी नाद विरे सत्वर ॥ तैसी बहुला आणि विदुर ॥ शिवस्वरूप जाहली ॥१००॥
ज्योती मिळाली कर्पूरी ॥ गंगा सामावली सागरी ॥ ब्रह्मस्वरूपी निर्धारी ॥ विराली ऐक्य होऊनिया ॥१॥
शिवमंत्र शिवकथाश्रवण ॥ शिवदीक्षा रुद्राक्षधारण ॥ भस्मलेपने उद्धरोन ॥ गेली किती संख्या नाही ॥२॥
भस्मांतूनि निघाला भस्मासुर ॥ शिवद्रोही परम पामर ॥ त्याचा कैसा केला उद्धार ॥ ते चरित्र सांग कैसे ॥३॥
हे शिवपुराणी कथा सुरस ॥ श्रोती ऐकावी सावकाश ॥ कैलासी असता महेश ॥ प्रदोषकाळी एकदा ॥४॥
भस्म स्वकरी घेऊन ॥ आंगी चर्ची उमारमण ॥ तव एक खडा लागला तो शिवे जाण ॥ भूमीवरी ठेविला ॥५॥
नवल शिवाचे चरित्र ॥ तेथेचि उत्पन्न झाला असुर ॥ नाम ठेविले भस्मासूर ॥ उभा सदा कर जोडूनी ॥६॥
म्हणे वृषभध्वजा सदाशिवा ॥ मज काही सांगिजे सेवा ॥ शंभु म्हणे मज नित्य येधवा ॥ चिताभस्म आणोनि देइजे ॥७॥
नित्य नूतन आणी भस्म ॥ हीच सेवा करी उत्तम ॥ ऐसी आज्ञा होता परम ॥ भस्मासुर संतोषला ॥८॥
कर्मभूमीस नित्य येवोन ॥ वसुंधरा शोधी संपूर्ण ॥ जो शिवभक्तपरायण ॥ लिंगार्चन घडले ज्यासी ॥९॥
शिवरात्री सोमवार प्रदोष ॥ सदा ऐके शिवकीर्तन सुरस ॥ त्याचेचि भस्म भवानीश ॥ अंगीकारी आदरे ॥११०॥
जे का भक्त अभेद प्रेमळ ॥ त्यांच्या मुंडांची करी माळ ॥ स्मशानी वैराग्य वाढे प्रबळ ॥ म्हणोनि दयाळ राहे तेथे ॥११॥
लोक स्मशानाहूनि घरा येती ॥ वैराग्य जाय विषयी जडे प्रीती ॥ म्हणोनि उमावल्लभे वस्ती ॥ केली महास्मशानी ॥१२॥
पंचभूते तत्त्वांसहित ॥ पिंडब्रह्मांड जाळोनि समस्त ॥ सर्व निरसूनि जे उरत ॥ स्वात्मसुख भस्म तेचि ॥१३॥
तेचि ब्रह्मानंदसुख सोज्ज्वळ ॥ ते भस्म चर्ची दयाळ ॥ तो अमूर्तमूर्त कृपाळ ॥ षड्विकाररहित जो ॥१४॥
अस्ति जायते वर्धते विपरिणमते ॥ अपक्षीयते निधन षड्विकार समस्त ॥ शिव परब्रह्म शाश्वत ॥ विकाररहित निर्विकार जो ॥१५॥
जो षडगुणैश्वर्यसंपन्न ॥ यशःश्रीकीर्तिविज्ञान ॥ औदार्य वैराग्य संपूर्ण ॥ ऐसे कोठे असेना ॥१६॥
आणिक षट्चिन्ह मंडित ॥ ती ऐका सर्वज्ञ पंडित ॥ कर्तृत्व नियंतृत्व भोक्तृत्व ॥ विभुत्व साक्षित्व सर्वज्ञत्व पै ॥१७॥
या चिन्ही मंडित शुद्ध ॥ शंकर परिपूर्ण ब्रह्मानंद ॥ मायाचक्रचाळक शुद्ध ॥ त्रिविधभेदरहित जो ॥१८॥
भक्तरक्षणार्थ सगुण ॥ शंभु झाला चैतन्यघन ॥ तेणे भस्मासुर निर्मून ॥ धाडिला भस्म आणावया ॥१९॥
ऐसे नित्य आणिता चिताभस्म ॥ असुर मातला मदे परम ॥ गो ब्राह्मण देखे मनुष्य उत्तम ॥ म्हणे संहारूनिया टाकू हे ॥१२०॥
हे संहारूनिया सकळ ॥ असुरराज्य करावे सबळ ॥ जाऊनिया निर्जरमंडळ ॥ शक्र कमलोद्भव जिंकावे ॥२१॥
विष्णु आणि धूर्जटी ॥ हेही संहारावे शेवटी ॥ त्रिभुवन जिंकिल्यापाठी ॥ मीच इंद्र होईन ॥२२॥
ऐसी मनी बांधोनी गाठी ॥ कैलासा गेला तो कपटी ॥ म्हणे ऐकतोस धूर्जटी ॥ भस्म सृष्टी न मिळे कोठे ॥२३॥
चार लक्ष मनुष्य योनी पाहे ॥ नित्य सवा लक्ष घडामोड होये ॥ शोधिली सर्व अवनी हे ॥ परी भस्म शुद्ध न मिळेचि ॥२४॥
ऐसी कपटभक्ति दावी परम ॥ म्हणे माझा टळतो नित्यनेम ॥ तुज अर्पावे चिताभस्म ॥ तरी एक वर्म सुगम असे ॥२५॥
म्हणे हरा पंचवदना ॥ विरूपाक्षा त्रिपुरच्छेदना ॥ उमावल्लभा नागभूषणा ॥ वरप्रदान दे माते ॥२६॥
मज देई एक वर ॥ ज्याच्या माथा ठेवीन कर ॥ तो भस्म व्हावा निर्धार ॥ कार्य फार साधे येणे ॥२७॥
म्हणोनि लोटांगण घालित ॥ इतुके माझे चालवी व्रत ॥ निष्कपट शिव भोळानाथ ॥ वर द्यावया सिद्ध झाला ॥२८॥
मग बोले हिमनगराजकुमारी ॥ हा नष्ट परम दुराचारी ॥ यासी वर देता धरित्री ॥ भस्म करील निर्धारे ॥२९॥
महाशब्द करावयाची हौस ॥ तो पातला फाल्गुनमास ॥ आधीच वाटपाड्या चोरास ॥ निरोप दिधला भूभुजे ॥१३०॥
आधीच जारकर्मी रत ॥ त्यासी प्रभुत्व दिधले स्त्रीराज्यात ॥ की मद्यपियासी दावीत ॥ सिंदीवन साक्षेपे ॥३१॥
मर्कटासी मद्यपान ॥ त्यात झाले वृश्चिकदंशन ॥ त्याहीवरी भूत संचरले दारुण ॥ मग अन्योन्य वते जेवी ॥३२॥
यालागी हा तामसी असुर ॥ यास न द्यावा कदापि वर ॥ षडास्य गजास्य वीरभद्र ॥ नंदिकेश्वर हेचि सांगे ॥३३॥
परम भोळा शंकर ॥ आमचे लेकरू भस्मासुर ॥ यासी द्यावा अगत्य वर ॥ तो अन्यत्र रहाटी न करीच ॥३४॥
म्हणे बाळका तुज दिधला वर ॥ ऐसे ऐकतचि असुर ॥ उडे नाचे आनंदे थोर ॥ त्रिभुवनामाजी न समाये ॥३५॥
मृत्युलोकासी आला सत्वर ॥ मग करीत चालिला संहार ॥ संत भक्त गो विप्र ॥ शोधून भस्म करीतसे ॥३६॥
मस्तकी हस्त ठेविता तत्काळ ॥ भस्म होय न लगे वेळ ॥ ऋषिचक्र शोधूनि सकळ ॥ भस्म करी एकदांचि ॥३७॥
छपन्न देश शोधीत ॥ चमूसहित भूभुज समस्त ॥ भस्म करी क्षणात ॥ थोर अनर्थ ओढवला ॥३८॥
कुटुंबासहित ब्राह्मण ॥ गिरिविवरी बैसती लपोन ॥ पृथ्वी उध्वंस संपूर्ण ॥ बाहेर कोण न फिरेचि ॥३९॥
जैसा श्येनपक्षी अकस्मात ॥ पक्षी धरोन संहारीत ॥ तैसा अंतरिक्ष येवोनि त्वरित ॥ मस्तकी हस्तस्पर्श करी ॥१४०॥
महायोद्धा रणपंडित ॥ समरी जिंकी कृतांत ॥ परी भस्मासुरापुढे बलहत ॥ काहीच न चले युक्ती त्या ॥४१॥
जैसा पाखांडी खळ तत्वता ॥ तो नावरे बहुता पंडिता ॥ तैसी त्या असुरापुढे पाहता ॥ न चले युक्ति कवणाची ॥४२॥
असुर करितो नित्य संहार ॥ शिवासी न कळे समाचार ॥ भस्म नेऊनि दे सत्वर ॥ महानम्र होय तेथ ॥४३॥
सवेचि ये मृत्युलोका ॥ मनी धरिला ऐसा आवाका ॥ त्रिदशांसहित शचीनायका ॥ भस्म करावे यावरी ॥४४॥
मग कमलोद्भव कमलाकर ॥ शेवटी भस्म करावा गंगाधर ॥ उमा त्रिभुवनांत सुंदर ॥ हिरोनि घ्यावी वृद्धाची ॥४५॥
पृथ्वी पडली उद्वस ॥ मिळाल्या प्रजा ऋषि आसमास ॥ सर्वांचे भय पावले मानस ॥ पुरुहुतास शरण आले ॥४६॥
मग मघवा सकळांसहित ॥ पद्मजाप्रति गार्हाणे सांगत ॥ तो म्हणे क्षीराब्धिजामात ॥ त्यास सांगू चला आता ॥४७॥
अक्षज नाम इंद्रियज्ञान ॥ ते ज्याने केले आधी दमन ॥ म्हणोनि अधोक्षज नाम त्यालागून ॥ अतींद्रियद्रष्टा तो ॥४८॥
ऐसा जो अधोक्षज ॥ जवळी केला वैकुंठराज ॥ गार्हाणे सांगती प्रजा द्विज ॥ भस्मासुराचे समस्त ॥४९॥
मग समस्तासहित नारायण ॥ शिवाजवळी सांगे वर्तमान ॥ भस्मासुरे जाळून ॥ भस्म केले सर्वही ॥५०॥
उरलो आम्ही समस्त ॥ इतुक्यांचाही करील अंत ॥ सदाशिवा तुझाही प्रांत ॥ बरा न दिसे आम्हांते ॥५१॥
हैमवती करी जतन ॥ ऐकोनि हासला भाललोचन ॥ म्हणे भस्मासुरासी मरण ॥ जवळ आले यावरी ॥५२॥
तुम्ही जावे स्वस्थाना सत्वर ॥ ऐसे बोले जो कर्पूरगौर ॥ तो अकस्मात आला असुर ॥ भस्म घेऊन तेधवा ॥५३॥
आपुले गार्हाणे आणिले येथ ॥ मिळाले ते देखिले समस्त ॥ असुर मान तुकावीत ॥ सरड्याऐसी तयांवरी ॥५४॥
म्हणे जे आले येथ ॥ उद्या भस्म करीन समस्त ॥ मग क्रोधे बोले उमानाथ ॥ भस्मासुरासी तेधवा ॥५५॥
अरे तू अधम असुर ॥ केला पृथ्वीचा संहार ॥ तुज आम्ही दिधला वर ॥ परिणाम त्याचा बरा केला ॥५६॥
असुर क्रोधे बोले ते समयी ॥ तुझी सुंदर दारा मज देई ॥ नातरी तव मस्तकी लवलाहि ॥ हस्त आताचि ठेवितो ॥५७॥
भवानी उठोनि गेली सदनात ॥ असुर ग्रीवा तुकावीत ॥ शिवाच्या माथा ठेवोनि हस्त ॥ तुज नेईन क्षणार्धे ॥५८॥
शिवमस्तकी ठेवावया कर ॥ वेगे धाविन्नला भस्मासुर ॥ प्रजा आणि ऋषीश्वर ॥ पळू लागले दशदिशा ॥५९॥
जो भक्तजनभवभंग ॥ मायालाघवी उमारंग ॥ पळता झाला सवेग ॥ घोरांदर वन घेतले ॥१६०॥
पाठी लागला भस्मासुर ॥ म्हणे जोगाड्या उभा धरी धीर ॥ आजि तुझा करीन संहार ॥ रक्षा लावीन अंगासी ॥६१॥
वेदशास्त्रा न कळे पार ॥ मायाचक्रचाळक अगोचर ॥ त्यासी पामर भस्मासुर ॥ धरीन म्हणे निजबळे ॥६२॥
जो ब्रह्मादिक देवांचे ध्यान ॥ सनकादिकांचे देवतार्चन ॥ त्यासी भस्मासुर आपण ॥ धरीन म्हणे पुरुषार्थे ॥६३॥
त्यासी वाटे धरीन मी आता ॥ दिसे जवळी परी नाटोपे सर्वथा ॥ ऐसा कोटिवर्षे धावता ॥ न लगे हाता सर्वेश्वर ॥६४॥
उणेपुरे शब्द बोलत ॥ शब्दा नातुडे गिरिजाकांत ॥ तर्क कुतर्क करिता बहुत ॥ हाक फोडिता नातुडे ॥६५॥
वेदशास्त्रांचा तर्क चाचरे ॥ घोकिता शास्त्रज्ञ झाले म्हातारे ॥ सकळ विद्या घेता एकसरे ॥ मदनांतक नाटोपे ॥६६॥
जे प्रेमळ शुद्ध भाविक ॥ त्यांचा विकला कैलासनायक ॥ उमेसहित त्यांचे घरी देख ॥ वास करी सर्वदा ॥६७॥
तप बल विद्या धन ॥ या बळे धरू म्हणता ते मूर्ख पूर्ण ॥ कल्पकोटि जन्ममरण ॥ फिरता गणित न होय ॥६८॥
असो अहंकारे भस्मासुर ॥ धावता नाटोपे शंकर ॥ इकडे भवानी इंदिरावर ॥ बंधु आपुला स्तवी तेव्हा ॥६९॥
म्हणे कमलोद्भवजनका कमलनयना ॥ कमलनाभा मुरमर्दना ॥ कमलधारका कमलशयना ॥ कमलाभरणा कमलाप्रिया ॥१७०॥
जगद्वंद्या जगद्व्यापका ॥ जनजराजन्ममोचका ॥ जनार्दना जगरक्षका ॥ जगदुद्धारा जलाब्धिशयना ॥७१॥
ऐसे ऐकता माधव ॥ मोहिनीरूप धरोनि अभिनव ॥ शिवमनरंजना केशव ॥ आडवा आला असुराते ॥७२॥
शिव न्यग्रोध होऊनि देख ॥ दुरून पाहता झाला कौतुक ॥ मोहिनी देखता असुर निःशंक ॥ भुलोनि गेला तेधवा ॥७३॥
विमानी पहाती समस्त देव ॥ म्हणती हे कैचे रूप अभिनव ॥ अष्टनायिकांचे वैभव ॥ चरणांगुष्ठी न तुळेचि ॥७४॥
नृत्य करीत मोहिनी ॥ असुर तन्मय झाला देखोनी ॥ म्हणे ललने तुजवरूनी ॥ कमला अपर्णा ओवाळिजे ॥७५॥
तुझे देखता वदन ॥ वाटे ओवाळूनि सांडावा प्राण ॥ तुवा नयनकटाक्षबाणेकरून ॥ मनमृग माझा विंधिला ॥७६॥
तुझे पदकमळ जेथे उमटले ॥ तेथे सुवास घ्यावया वसंत लोळे ॥ तुवा पसरोनि श्रृंगारजाळे ॥ आकळिले चित्तमीना ॥७७॥
मज माळ घाली सत्वर ॥ तुझे दास्य करीन निरंतर ॥ मायावेषधारी मुरहर ॥ हास्यवदने बोलतसे ॥७८॥
म्हणे मी तुज वरीन त्वरित ॥ पैल तो न्यग्रोधतरु दिसत ॥ माझे त्यात आहे आराध्य दैवत ॥ नवस तेथे केला म्या ॥७९॥
लग्नाआधी पतिसहित ॥ तेथे करावे गायन नृत्य ॥ परी मी जेथे ठेवीन हस्त ॥ तुवा तेथेचि ठेवावा ॥१८०॥
मी जे दावीन हावभाव ॥ तूही तैसेच दावी सर्व ॥ तेथे अणुमात्र उणे पडता देव ॥ क्षोभेल मग तुजवरी ॥८१॥
महाखडतर माझे दैवत ॥ सकळ ब्रह्मांड जाळील क्षणात ॥ असुर तियेसी अवश्य म्हणत ॥ सांगसी तैसा वर्तेन मी ॥८२॥
ऐसा भुलवूनि तयासी ॥ आणिला तो वटच्छायेसी ॥ मग नमूनि दैवतासी ॥ आरंभी नृत्य मोहिनी ॥८३॥
मोहिनी नृत्य करीत ॥ अष्टनायिका तटस्थ पाहत ॥ किन्नर गंधर्व तेथ ॥ गायन ऐकता भुलले ॥८४॥
देव सर्व षट्पद होऊनी ॥ सुवासा तिच्या वेधूनी ॥ गुप्तरूपे गुंजारव करिती वनी ॥ परि ते कामिनी कोणानेणवे ॥८५॥
तिचे सुस्वर ऐकता गायन ॥ विधिकुरंग गेला भुलोन ॥ कुंभिनी सोडूनि करावया श्रवण ॥ कद्रूतनय येऊ पाहे ॥८६॥
मोहिनी जेथे ठेवी हस्त ॥ असुरही तैसेच करीत ॥ आपुले मस्तकी ठेवीत ॥ आत्मकर मोहिनी ॥८७॥
मग असुरेही शिरी हात ॥ ठेविता भस्म झाला तेथ ॥ मोहिनीरूप त्यागूनि भगवंत ॥ चतुर्भुज जाहला ॥८८॥
वटरूप सोडोनि देख ॥ प्रगट झाला तेथे मदनांतक ॥ हरिहर भेटले झाले एक ॥ देव वर्षती सुमनमाळा ॥८९॥
मोहिनीरूप जेव्हा धरिले ॥ पाहोनि शिवाचे वीर्य द्रवले ॥ भूमीवरी पडता अष्टभाग झाले ॥ अष्टभैरव अवतार ते ॥१९०॥
असितांग रुरु चंड क्रोध ॥ उन्मत्त कपाल भीषण प्रसिद्ध ॥ संहारभैरव आठवा सुसिद्ध ॥ अंशावतार शिवाचे ॥९१॥
भस्मासुर वधिला हे मात ॥ प्रगटता त्रैलोक्य आनंदभरित ॥ हस्त धरोनि रमाउमानाथ ॥ येते झाले कैलासा ॥९२॥
अंबिका तात्काळ प्रगटोन ॥ करी हरिहराते वंदन ॥ दोनी मूर्ति बैसवून ॥ करी पूजन हैमवती ॥९३॥
हरिहर नारायण नागभूषण ॥ शिव सीतावल्लभ नाम सगुण ॥ पंचवदन पन्नगशयन ॥ कर्पूरगौर कमलोद्भवपिता ॥९४॥
पिनाकपाणि पीतांबरधर ॥ नीलकंठ नीरदवर्णशरीर ॥ वृंदारकपति वृंदावनासी मधुहर ॥ गोवाहन हर गोविंद ॥९५॥
चंद्रशेखर शंखचक्रधर ॥ विश्वनाथ विश्वंभर ॥ कपालनेत्र कमनीयगात्र ॥ लीला विचित्र दोघांची ॥९६॥
मुरहर मायामल्लहर ॥ व्यालभूषण मोहहर्ता श्रीधर ॥ अंधक मर्दन अघबकहर ॥ असुरमर्दन दोघेही ॥९७॥
सिद्धेश्वर सिंधुजावर ॥ निःसार निरहंकार ॥ नगतनयावर नंदकिशोर ॥ ईशान ईश्वर इंदिरापती ॥९८॥
क्षारवर्णतनु क्षीराब्धिशयन ॥ एक ब्रह्मादिवंद्य एक ब्रह्मानंदपूर्ण ॥ त्या दोघांसी पूजोन ॥ आनंदमय जगदंबा ॥९९॥
आता श्रोते सावधान ॥ पुढे सुरसकथा अमृताहून ॥ वीरभद्रजन्म शिवपार्वतीलग्न ॥ आणि षडाननजन्म असे ॥२००॥
शिवलीलामृत ग्रंथ सिंहस्थ ॥ गौतमी स्वर्धुनी भेटो येत ॥ या अध्यायी कैलासवैकुंठनाथ ॥ एके ठायी मिळाले ॥१॥
तरी ह्या सिंहस्थी भाविक जन ॥ ग्रंथगौतमी करिती स्नान ॥ अर्थजीवनी बुडी देवोन ॥ अघमर्षणी निमग्न जे ॥२॥
श्रीधरस्वामी ब्रह्मानंद ॥ सुखावला तेथेचि प्रसिद्ध ॥ जेथे नाही भेदाभेद ॥ अक्षय अभंग सर्वदा ॥३॥
शिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड ॥ स्कंदपुराण ब्रह्मोत्तरखंड ॥ परिसोत श्रोतेअखंड ॥ द्वादशाध्याय गोड हा ॥२०४॥
इति द्वादशोऽध्यायः ॥१२॥
॥श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु॥
