खडखडवी दिग्गजां, तुडव रविमालिका
मांड वादळ, उधळ गिरि जशी मृत्तिका
खवळवी चहुंकडे या समुद्रा
- कविवर्य भा. रा. तांबे
या ओळींत ‘ड्’ या वर्णाची पुनरावृत्ती आहे.
वंशी नादनटी तिला कटितटीं खोवोनी पोटीं पटीं।
कक्षे वामपुटीं स्वशृंगनिकटीं वेताटिही गोमटी।।
जेवी नीरतटीं तरू तळवटीं श्रीश्यामदेहीं उटी।
दाटी व्योमघटीं सुरां सुखलुटी घेती जटी धूर्जटी।।
- कवी वामन पंडित
या रचनेतील ‘ट्’ या वर्णाची पुनरावृत्ती आहे.
पुढे दिलेले समर्थ रामदासस्वामीकृत 'नृसिंह पंचक स्तोत्र' हे लाटानुप्रासाचे उत्तम उदाहरण आहे. :
नरहरी नरपाळें भक्तपाळें भुपाळें। प्रगट रुप विशाळें दाविलें लोकपाळें। खवळत रिपुकाळें काळकाळें कळाळें। तट तट तट स्तंभि व्यापिलें वन्हिजाळें।।
झळझळीत झळाळीं ज्वाळलोळें झळाळी। लळलळीत लळाळीं लाळ लाळित लाळी। हळहळीत हळाळीं गोळमाळा हळाळी। कळकळीत कळाळीं व्योम पोळीत जाळीं।।
कडकडित कडाडीं कडकडाटें कडाडीं। घडघडित घडाडीं घडघडाटें घडाडीं। तडतडित तडाडीं तडतडाटें तडाडीं। धडधडित धडाडीं धडधडाटें धडाडीं।।
भरभरित भरारी भर्भराटे भरारी। थरथरित थरारी थर्रथराटे थरारी। तरतरित तरारी तर्तराटे तरारी। चर्चरित चरारी चर्चराटे चरारी।।
रजनिचर विभांडी दो करें पोट फोडी। गडगडित गडाडी आंतडी सर्व काढी। न धरित जन मानें लोक गेलें निदानें। हरिजन भजनानें शांत केलें दयेनें।।
- श्रीसमर्थ रामदासस्वामी
अशीच एक बा. भ. बोरकरांची कविता. खाली दिलेली ह्या कवितेतील काही चरणांमधे छान अनुप्रास अलंकार साधला गेला आहे.
गडद निळे गडद निळे जलद भरुनी आले
शीतलतनु चपलचरण अनिल गण निघाले
दिन लंघुनी जाय गिरी, पद उमटे क्षितिजावरि
पद्मरागवृष्टि होय माड भव्य न्हाले
गडद निळे गडद निळे जलद भरुनी आले
धुंद सजल हसित दिशा, तृणपर्णी सज्ज तृषा
तृप्तीचे धन घनांत बघुनि मन निवालें
गडद निळे गडद निळे जलद भरुनी आले
उतट बघुनि हरिकरुणा, हरित धरा हो गहना
मंदाकिनी वरुनि धवल विहगवृंद डोले
गडद निळे गडद निळे जलद भरुनी आले
रजतनील, ताम्रनील स्थिर पल जल, पल सलील
हिरव्या तटिं नावांचा कृष्ण मेळ खेळे
गडद निळे गडद निळे जलद भरुनी आले
मीन चमकुनी उसळें, जलवलयीं रव मिसळें
नवथर रसरंग गहन करिति नयन ओले
गडद निळे गडद निळे जलद भरुनी आले
धूसर हो क्षितिज त्वरित, ढोर पथी अचल चकित
तृण विसरुनि जवळील ते खिळवि गगनीं डोळे
गडद निळे गडद निळे जलद भरुनी आले
टप टप टप पडती थेंब मनी वनिंचे विझती डोंब
वत्सल ये वास, भूमी आशीर्वच बोले
गडद निळे गडद निळे जलद भरुनी आले
अनुप्रास अलंकाराचा एक मोठा परिच्छेद मध्यंतरी वाचनात आला. प्रत्येक शब्द ‘क’ पासून सुरु करुन परिच्छेद लिहिला आहे. हा नुसता परिच्छेद नाही, तर एक छोटीशी पूर्ण कथा आहे. जगातल्या कोणत्या इतर भाषेत अशी ताकद असेल? मराठी भाषेचे सामर्थ्य खालील परिच्छेदात पहा.
