हरिविजय - अध्याय ९

अध्याय ९

 श्रीगणेशाय नमः ॥  श्रीकुलदेवतायै नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
जय जय यादवकुलावतंसा ॥ लीलावेषधारका जगन्निवासा ॥ गोकुलपालका बालवेषा ॥ हृषीकेशा जगद्‌गुरो ॥१॥
लोक वर्णिती विविध शास्त्रें ॥ मनरंजनकारक विचित्रें ॥ परी भवच्छेदक पवित्रें ॥ कदाकाळीं न होती ॥२॥
हरिगुणलीला न वर्णितां ॥ व्यर्थ काय ते अलवण कविता ॥ जैसा वाळूचा घाणा गाळितां ॥ तेल न पडे कांहींच ॥३॥
नळी फुंकिली सोनारें ॥ इकडून तिकडे जाय वारें ॥ तैसी तीं व्यर्थ शास्त्रें ॥ हरिलीला न वर्णितां ॥४॥
न वर्णितां हरिचरित्र ॥ व्यर्थ वटवट कायसे ग्रंथ ॥ जैसीं अर्कफळें क्षुधार्थ ॥ रुचि उडे भक्षितां ॥५॥
धन्य धन्य तेचि जन ॥ जे श्रीहरिध्यानपरायण ॥ जे श्रीहरिलीला करिती श्रवण ॥ धन्य तेचि संसारीं ॥६॥
पाखंडी जे कुतर्कवादी ॥ त्यांस ही सांगों नये कधीं ॥ जसे नवज्वरिता दुग्ध बाधी ॥ मरण आणी तत्काळ ॥७॥
असो अष्टमाध्यायीं भगवंतें ॥ विश्वरुप दाविलें कृपावंतें ॥ असंख्य रुपें मातेतें ॥ रमानाथें दाविलीं ॥८॥
यावरी काय झालें वर्तमान॥ ते साजरें ऐका भक्तजन ॥ जेणें कलिकिल्मिषें दारुण ॥ भस्म होती ऐकतां ॥९॥
एके दिवशीं प्रातःकाळीं ॥ उठोनि यशोदा वेल्हाळी ॥ शेजेसी निजला वनमाळी ॥ मुख न्याहाळी तयाचें ॥१०॥
मुखावरुनि वस्त्र काढिलें ॥ मायेनें हरिमुख न्याहाळिलें ॥ पातीं ढाळूं विसरले डोळे ॥ रुप सांवळे देखोनि ॥११॥
सकुमार घनश्याममूर्ती ॥ कर्णीं कुंडलें झळकती ॥ ते पाहतां यशोदा सती ॥ चित्तवृत्ति तन्मय ॥१२॥
श्रीकृष्णाच्या मुखावरुनी ॥ निंबलोण करी जननी ॥ म्हणे धन्य मीच त्रिभुवनीं ॥ निजभाग्य परिपूर्ण ॥१३॥
याउपरी यशोदा सुंदरी ॥ मंथन आरंभीं निजमंदिरीं ॥ जिचें उदरीं जन्मला हरी ॥ स्वरुप तिचें कोण वर्णी ॥१४॥
मणिमय स्तंभ विराजित ॥ पुढें मंथनडेरा घुमत ॥ अवक्र रवी असे फिरत ॥ मांजिरीं तळपत कनकवर्णी ॥१५॥
छंदें घुसळी यशोदा सती ॥ कनककंकणें रुणझुणती ॥ पुढें रत्‍नजडित दोरे झळकती ॥ तेजें तळपती रत्‍नकिळा ॥१६॥
माथां मोतियांची जाळी ॥ त्यांत चंद्रसूर्यांची प्रभा आगळी ॥ दिव्य कुंकुम निढळीं ॥ विशाळनेत्रीं यशोदा ॥१७॥
कदन वेल्हाळ गौरवर्णी ॥ मुक्तघोष डोलती श्रवणीं ॥ नासिकीं मोतीं सुपाणी ॥ उणें आणी नक्षत्रां ॥१८॥
जे जननी होय कमलावरा ॥ तिच्या निढळीं झळके बिजवरा ॥ हिरे खाणीं जैसे अवधारा ॥ वदनी द्विज झळकती ॥१९॥
चपळा झळके अंबरीं ॥ तैसें दिव्य वस्त्र नेसली सुंदरी ॥ रत्‍नजडित कंचुकी करीं ॥ मंथितां सांवरी यशोदा ॥२०॥
कृष्णमाय ते ज्ञानगळा ॥ जिचें पोटीं हरि अवतरला ॥ तिनें मंथना आरंभ केला ॥ विचार मांडिला सारासार ॥२१॥
पिंडब्रह्मांड अवघें असार ॥ हरिस्वरुप खरें निर्विकार ॥ मिथ्या मायाओडंबर ॥ नव्हे स्थिर कदापि ॥२२॥
जैसी गारुडियाची विद्या ॥ क्षणिक अवघी अविद्या ॥ शरण रिघावें जगद्वंद्या ॥ तरी ब्रह्मविद्या ठसावे ॥२३॥
असो ऐसे माया मंथित ॥ सार वरी आले नवनीत ॥ सोहंभावे डेरा घुमत ॥ विपरीतार्थ सांडोनि ॥२४॥
ऐसे मंथित असताम जननी ॥ जागा जाहला कैवल्यदानी ॥ यशोदेजवळी येऊनी ॥ रविदंड धरियेला ॥२५॥
आधीं मज देईं स्तनपान ॥ म्हणोनि खाळंबविले मंथन ॥ यशोदा तेथेचि पुढें घेऊन ॥ पाजी स्तन यादवेंद्रा ॥२६॥
आला प्रेमाचा पान्हा ॥ पाजितां अवलोकी कृष्णवदना ॥ धन्य धन्य ते नंदांगना ॥ राजीवनयनाकडे पाहे ॥२७॥
मनीं विचारीं भगवंत ॥ म्हणे मातेचें मजवरी आहे चित्त ॥ किंवा प्रपंचीं असे गुंतत ॥ हेंचि सत्य पाहूं आतां ॥२८॥
त्रिभुवनचालक जगन्मोहन ॥ मायातीत शुद्धचैतन्य ॥ तेणें जातवेद चेतवून ॥ दुग्ध उतोन दवडिलें ॥२९॥
अग्निसंगें दुग्ध करपतां ॥ जननीस तो वास येतां ॥ लोटोनि दिल्हे कृष्णनाथा ॥ गेली माता त्वरेनें ॥३०॥
कृष्ण परब्रह्म रुपडें ॥ माया टाकोनि गेली दुग्धाकडे ॥ परमार्थ टाकूनि प्रपंचाकडे ॥ प्रीति जैसी जनांची ॥३१॥
टाकूनि सुवर्ण सुंदर ॥ जन जतन करिती खापर ॥ सुरतरु सांडोनि पामर ॥ कंटकवृक्ष आलिंगिती ॥३२॥
परमामृत टाकूनि पूर्ण ॥ बळेंचि जाऊनि पिती धुवण ॥ तैसाचि टाकूनि नारायण ॥ माया गेली घरांत ॥३३॥
तों दुग्ध गेलें उतोन ॥ यशोदा जाहली क्रोधायमान ॥ तों बाहेर क्षीराब्धिजारण ॥ कौतुक करी तें ऐका ॥३४॥
कीं प्रेमपान्हा न पाजुनी ॥ मज टाकूनि गेली जननी ॥ म्हणोनि कृष्णें पाषाण घेऊनी ॥ मंथनडेरा फोडिला ॥३५॥
दहीं वाहूनियां गेलें ॥ पुढें जगन्नाथें काय केलें ॥ चिमणे बाळक मेळविले ॥ आपणा भोंवते तेधवां ॥३६॥
काष्ठाचें उंच उखळ ॥ पालथें घाली तमाळनीळ ॥ यशोदेनें नवनीत निर्मळ ॥ संचित ठेविलें होतें पैं ॥३७॥
शिंकी घालोनि हात ॥ कवळ नवनीताचे काढीत ॥ भोंवते अर्भकांस देत ॥ आपण सेवीत लवलाहें ॥३८॥
गडियांसी म्हणे लवकर भक्षा ॥ माय येतां करील शिक्षा ॥ ऐसें बोलताम कमळपत्राक्षा ॥ काय अपूर्व वर्तलें ॥३९॥
मंथनडेरा फोडिला घननीळें ॥ नवनीतही सकल सारिलें ॥ दुग्ध घरांत उतोन गेलें ॥ कार्य नासले चहूंकडे ॥४०॥
यशोदा न सोडिता भगवंता ॥ तरी हा नाश कासया होता ॥ श्रीकृष्णासी अंतर पडतां ॥ मग अनर्था उणें काय ॥४१॥
भगवंतीं मिठी घालितां सप्रेम ॥ प्रपंचचि होय परब्रह्म ॥ तो भक्तांचा पुरवी काम ॥ आत्माराम सर्वेश ॥४२॥
असो दुग्ध उतलें म्हणोनी ॥ परम क्रोधायमान जननी ॥ म्हणे कृष्णें बाहेर काय करणी ॥ केली असेल कळेना ॥४३॥
म्हणोनि वेताटी हातीं घेऊनि ॥ बाहेर आली नंदराणी ॥ तों दहीं वाहोनि गेलें आंगणीं ॥ आणि नवनीतही सारिलें ॥४४॥

देखतांचि जननी ॥ उडी टाकोनि चक्रपाणी ॥ पळाला बाळें घेऊनी ॥ नंदपत्‍नी पाठीं लागे ॥४५॥
वेताटीं घेऊनि हातीं ॥ बिदीं धांवे यशोदा सती ॥ तंव तो चपळ श्रीपती ॥ कोणासही न सांपडे ॥४६॥
शोधितां न सांपडे वेदशास्त्रां ॥ ठायीं न पडे द्विसहस्त्रनेत्रा ॥ न पवे चतुर्वक्‍त्रा ॥ पंचमुखा दुर्लभ ॥४७॥
निराहारी फलाहारी ॥ नग्न मौनी जटाधारी ॥ बहु शोधिति गिरिकंदरीं ॥ परि श्रीहरि न सांपडे ॥४८॥
नाना तीर्थें हिंडतां ॥ बहु विद्या अभ्यास करितां ॥ पंचाग्निसाधन साधितां ॥ परी तो कदा न लाभेचि ॥४९॥
हरि नातुडे बळवंता ॥ न चढे धनवंताच्या हाता ॥ चतुःषष्टि कला दावितां ॥ ठायीं तत्त्वतां पडेना ॥५०॥
एक सद्भावाविण ॥ हातीं न लाभे जगज्जीवन ॥ प्रेमाविण मनमोहन ॥ कोणासही न सांपडे ॥५१॥
प्रेमाविण कायसें ज्ञान ॥ प्रेमाविण व्यर्थ ध्यान ॥ प्रेमाविण जें गायन ॥ व्यर्थ जैसें गोरियाचें ॥५२॥
प्रेमाविण व्यर्थ पूजा ॥ काअ नावडे अधोक्षजा ॥ प्रेमाविण अभ्यास सहजा ॥ व्यर्थ सर्व विद्येचा ॥५३॥
एक नसतां प्रेमकळा ॥ त्याविण अवघ्या त्या विकळा ॥ शरण न रिघतां तमाळनीळा ॥ सकळ साधनें व्यर्थचि ॥५४॥
स्त्री सर्वलक्षणीं सुंदर पूर्ण ॥ परी पतिसेवेसी नाहीं मन ॥ तिचें चातुर्य शहाणपण ॥ व्यर्थचि काय जाळावें ॥५५॥
गळसरीविण अलंकार ॥ भूतदयेविण आचार ॥ कीं रविशशीविण अंबर ॥ तमें जैसें व्यापिलें ॥५६॥
कीं गुरुकृपेविण ज्ञान ॥ कीं आवडीविण भजन ॥ कीं गृहस्वामिणीविण सदन ॥ व्यर्थ जैसें भणभणित ॥५७॥
कीं रायाविण परिवार ॥ कीं नासिकेविण जैसें वक्त्र ॥ तैसा प्रेमाविण स्मरारिमित्र ॥ कदाकाळीं न सांपडे ॥५८॥
असो धांवता यशोदा सती ॥ कदा नाटोपे श्रीपती ॥ म्हणे हरि आतां गृहाप्रती ॥ कैसा येसील तें पाहूं ॥५९॥
माता धांवतां श्रमली ॥ स्वदेबिंदु दिसती भाळीं ॥ तें देखोनि वनमाळीं ॥ कृपा दाटली हृदयांत ॥६०॥
इणें बहुत जन्म तप केलें ॥ जन्मोजन्मीं प्रेमें बांधिलें ॥ म्यां सगुणरुप धरिलें ॥ भक्ति देखोनि इयेची ॥६१॥
श्रीकृष्ण सुहास्यवदन ॥ मातेकडे पाहे कृपेंकरुन ॥ तों यसोदेनें धांवोन ॥ हस्त धरिला हरीचा ॥६२॥
हस्तीं धरुनि वेताटी ॥ केली परम क्रोधदृष्टी ॥ तें देखोनि जगजेठी ॥ कांपतसे थरथराम ॥६३॥
करुनियां दीन वदन ॥ जगज्जीवन करी रुदन ॥ नेत्रींच्या जीवनेंकरुन॥ जात वाहून काजळ ॥६४॥
वेत उगारितां जननी ॥ वरी पाणी करी चक्रपाणी ॥ श्रीमुख करुनि दीनवाणी ॥ स्फुंदस्फुंदोनी रडतसे ॥६५॥
वेत उगारीत जननी ॥ परी न हाणवे तियेनी ॥ तो ब्रह्मानंद कैवल्यदानी ॥ जो श्रुतीचेनि न वर्णवे ॥६६॥
मग करीं धरुनि चक्रपाणी ॥ निजमंदिरा गेली जननी ॥ म्हणे यासी उखळीं बांधोनी ॥ शिक्षा लावीन मी आतां ॥६७॥
तों बहुत गौळिणी आल्या तेथें ॥ म्हणती दृढ बांधा या चोरातें ॥ दावें आणोनि स्वहस्तें ॥ नंदराणी बांधीतसे ॥६८॥
झाली गौळिणींची दाटी ॥ मंदमंद रडे जगजेठी ॥ दावें वेष्टिलें कटीं ॥ उखळासमवेत मायेनें ॥६९॥

काकुळती येतो हरी ॥ म्हणे आजिच्यानें मी न करीं चोरी ॥ म्हणोन वैकुंठपीठविहारी ॥ दीनवदन बोलतसे ॥७०॥
जो अनंत पुराण पुरुषोत्तम ॥ जो अनादि निर्गुण अनाम ॥ जो मायातीत अगम्य ॥ त्यासी कोण बांधील ॥७१॥
तो दावें न पुरें बांधाया ॥ दुसरें जोडी त्यास माया ॥ तेंही न पुरे म्हणोनियां ॥ तिसरें आणोनि लाविलें ॥७२॥
दोन बोटें उणें येतें ॥ म्हणोनि लाविलें दावें चौथें ॥ नाकळेचि चौघांतें ॥ सहा त्यातें न पुरती ॥७३॥
बारा सोळा अठरा ॥ न पुरतीच जगदुध्दारा ॥ पंचविसांच्या विचारा ॥ न ये खरा गोविंद ॥७४॥
गोपिका दावें आणूनि देती ॥ हांवे पेटली यशोदा सती ॥ नवलक्ष दावीं न पुरती ॥ अगाध कीर्ति हरीची ॥७५॥
पावावया स्वरुपप्राप्ती ॥ असंख्य वेदश्रुती गर्जती ॥ तैशा गौळिणी हरीस बांधिती ॥ बहुत करिती गलबला ॥७६॥
मातेकडे पाहे गोविंद ॥ नेत्र चोळी रडे मंद ॥ भोंवता गौळिणींचा वृंद ॥ दाटोदाटी झोंबतो ॥७७॥
बांधिती नवलक्ष गोकंठपाश ॥ तरी नाकळेचि परमपुरुष ॥ हा पूर्णब्रह्म सर्वेश ॥ हें मायेस न स्मरे ॥७८॥
माता न करीच विचारा ॥ बांधीन म्हणे विश्वोद्धारा ॥ कृपा आली यादवेंद्रा ॥ बांधो द्यावें म्हणे आतां ॥७९॥
तों दावें पुरलें अकस्मात ॥ दृढ ग्रंथि माया देत ॥ गौळिणी भोंवत्या हांसत ॥ कैसें आतां निजचोरा ॥८०॥
बहुत लोकांस तुवां पीडिलें ॥ त्याचें उटें आज निघालें ॥ मातेनें तुज बांधिलें ॥ आतां कैसा जासील ॥८१॥
गौळिणींस म्हणे नंदांगना ॥ तुम्ही जा आपुल्या सदना ॥ आंगणीं टाकूनि मनमोहना ॥ माया गेली गृहांत ॥८२॥
कोणी न दिसे आंगणीं ॥ पुराणपुरुष कैवल्यदानी ॥ उखळ ओढीत मेदिनीं ॥ हळूहळू नेतसे ॥८३॥
चंडवृक्ष नंदांगणीं ॥ यमलार्जुननामें दोन्ही ॥ ते नारदें पूर्वीं शापोनी ॥ वृक्षजन्मा घातले ॥८४॥
हे पूर्वीं कुबेरपुत्र ॥ नांवें यांची नलकूवर ॥ परम उन्मत अविचार ॥ सारासार कळेना ॥८५॥
नग्न होऊनि स्त्रियांसमवेत ॥ जलक्रीडा दोघे करीत ॥ तों नारदमुनि अकस्मात ॥ त्याचि पंथें पातला ॥८६॥
दृष्टीं देखिला ब्रह्मसुत ॥ परी ते विषयांध उन्मत्त ॥ परम अविचारी शंकरहित ॥ नारदे ते देखिले ॥८७॥
आधीच तारुण्यमदे मातले ॥ त्याहीवरी मद्यपान केलें ॥ विशेष शब्दज्ञान शिकले ॥ बोलो न देती कोणाते ॥८८॥
त्याहीवरी भाग्यमंद ॥ स्त्रीसंगमे झाले विषयांध ॥ तेचि चांडाळ भाग्यमंद ॥ जे अपमानिती साधूंतें ॥८९॥
आम्ही जाणते सर्वज्ञ ॥ म्हणोनि संतांसी ठेविती दूषण ॥ ऐसियांसी संतीं दंडून ॥ शुद्धमार्गीं लावावे ॥९०॥
जो पिशाच जाहला निश्चितीं ॥ त्यासी पंचाक्षरी दृढ बांधिती ॥ तैसे दुष्ट दंडून संतीं ॥ भजनस्थितीं लावावे ॥९१॥
असो नारदें कोपोनी ॥ ते दुष्ट शापिले तेच क्षणीं ॥ म्हणे दोघे वृक्ष होवोनी ॥ जडमूढदशा पावाल ॥९२॥
ऐसे ऐकतांचि वचन ॥ दोघीं धरिले नारदाचे चरण ॥ म्हणती स्वामी शापमोचन ॥ देऊनि वरदान करावें ॥९३॥
मग नारद बोले ते वेळीं ॥ तुम्ही वृक्ष व्हाल गोकुळीं ॥ रांगत येईल वनमाळी । उद्धरील उभयांतें ॥९४॥

त्यांचा करावया उद्धार ॥ उखळ ओढीत यादवेंद्र ॥ दोन्ही वृक्षांतून सर्वेश्वर ॥ रमावर चालिला ॥९५॥
वृक्षसंधीं अडकलें उखळ ॥ एकांत देखोनि वैकुंठपाळ ॥ दोन्ही वृक्ष सबळ ॥ बळें उन्मळोनि पाडिले ॥९६॥
तो दोन्ही वृक्षांमधूनी ॥ दोन पुरुष निघाले तेच क्षणीं ॥ उभे ठाकले कर जोडोनी ॥ हरिस्तवनीं प्रवर्तले ॥९७॥
वैकुंठपालका परमपुरुषा ॥ क्षीरसागरहृदयविलासा ॥ सच्चिदानंदा सर्वेंशा ॥ जगदानंदा मूळकंदा ॥९८॥
जय जय गोपालवेषधारका ॥ अनंतब्रह्मांडप्रतिपालका ॥ जय जय हरि वेदरक्षका ॥ मत्स्यरुपा केशवा ॥९९॥
नारायणा आदिकूर्मा ॥ वराहरुपा पुरुषोत्तमा ॥ नरहरिरुपा परब्रह्मा ॥ वामनवेषा त्रिविक्रमा ॥१००॥
निःक्षत्रिय केली धरणी ॥ पंचवटीवासिया चापपाणी ॥ तोचि तूं गोकुळीं अवतरोनी ॥ लीला दाविसी भक्तांतें ॥१॥
ऐसें दोघे स्तवन करोनी ॥ ऊर्ध्वपंथें गेले तेच क्षणीं ॥ पावले आपुल्या स्वस्थानीं ॥ हरि चरणप्रसादें ॥२॥
असो बाहेरुन आला नंद ॥ तंव दोन्ही वृक्ष सुबद्ध ॥ उन्मळोनि पडिले गोविंद ॥ वृक्षसंधींत सांपडला ॥३॥
ते देखोनि नंद गजबजिला ॥ धांवा धांवा म्हणे सकळां ॥ वृक्षाखालीं कृष्ण सांपडला ॥ सोडूनि उचलिला नंदानें ॥४॥
वार्ता ऐकोनि श्रवणीं ॥ हृदय पिटी धबधबां जननी ॥ धांवती सकळ गोपाळ गौळणी ॥ नदांगणीं दाटी जाहलीं ॥५॥
नंदाजवळी होता हरी ॥ मायेनें घेतला कडेवरी ॥ सद्गदित यशोदा नारी ॥ अश्रु नेत्रीं वाहती ॥६॥
स्फुंदस्फुंदोनि यशोदा रडत ॥ हे जळोत गे माझे हात ॥ म्यां बांधिला कृष्णनाथ ॥ मोठा अनर्थ चूकला ॥७॥
नंद म्हणे नसतां चंड प्रभंजन ॥ कां वृक्ष पडिले उन्मळोन ॥ आश्चर्य करिती सकळ जन ॥ अनर्थ गहन चूकला ॥८॥
तेथें मुलें धाकुटीं होतीं ॥ तीं सांगती नंदाप्रती ॥ कृष्णेंच वृक्ष निश्चितीं ॥ बळेंचि मोडून पाडिले ॥९॥
त्यांतून दोन पुरुष निघाले ॥ श्रीकृष्णासी काय बोलिले ॥ तें आम्हांलागीं न कळे ॥ मग गेले ऊर्ध्वपंथें ॥११०॥
हांसती सकळ ते अवसरी ॥ मुलांची गोष्ट न वाटे खरी ॥ यशोदा म्हणे मुरारी ॥ थोर दैवें वांचला ॥११॥
नंदें केला सोहळा थोर ॥ मेळवूनियां धरामर ॥ आनंद जाहला अपार ॥ गोकुळामाजी घरोघरीं ॥१२॥
निंबलोण तेच क्षणीं ॥ कृष्णावरुनि उतरी जननी ॥ हृदयीं दृढ धरोनी ॥ चुंबन देत प्रीतीनें ॥१३॥
एके दिवशीं मेघश्याम ॥ देव्हाराम खेळे पुरुषोत्तम ॥ नंदाचे सकळ शालिग्राम ॥ वदनी घालोनि गिळियेले ॥१४॥
नंद आला स्नान करुन करुं बैसला देवतार्चन ॥ तों शालिग्राम न दिसती पूर्ण ॥ मग यशोदेसी बोलतसे ॥१५॥
देव्हारीं शालिग्राम नसती ॥ येरी म्हणे तेथें खेळत होता श्रीपती ॥ आपण पुसावें तयाप्रती ॥ शालिग्राम देईल तो ॥१६॥
नंद म्हणे राजीवनेत्रा ॥ शालिग्राम देईं चारुगात्रा ॥ कडेवरी घेतले इंदिरावरा ॥ चुंबन देऊनि पुसतसे ॥१७॥
मग तो नीलोत्पलदलवर्ण ॥ मायातीत शुद्धचैतन्य ॥ परम उदार सुहास्य वदन ॥ नंदाप्रती बोलत ॥१८॥
शालिग्राम मी नेणें तत्त्वतां ॥ मजवरी वृथा आळ घालितां ॥ मी सर्वातीत अकर्ता ॥ करणें न करणें मज नाहीं ॥१९॥
नंद म्हणे न देखतां देवतार्चन ॥ मी कदापिही न घें अन्न ॥ देखोनि नंदाचें निर्वाण ॥ पसरी वदन जगद्‌गुरु ॥१२०॥
तो असंख्य शालिग्राममूर्ति ॥ असंख्य सूर्य असंख्य शक्ति ॥ असंख्य गणेश उमापति ॥ अगाध कीर्ति हरीची ॥२१॥
अनंतब्रह्मांडरचना ते क्षणीं ॥ नंदे आनंदें देखतां नयनीं ॥ गेला देहभाव विसरोनी ॥ शब्द न फुटे बोलतां ॥२२॥
विसरला कार्यकारण ॥ विसरला स्नान देवतार्चन ॥ नाठवे भोजन शयन ॥ मन निमग्न हरिरुपीं ॥२३॥
सवेंच घातलें माया आवरण ॥ दिधलें नंदाचें देवतार्चन ॥ मनांत नंद भावी पूर्ण ॥ यासी मूल कोण म्हणेल ॥२४॥
देवतार्चनविधि सारुन नंद ॥ कडिये घेतला सच्चिदानंद ॥ जो भोजना बैसतां आनंद ॥ गगनामाजी न समाये ॥२५॥
करिती नाना यागयजन ॥ तेथें कदा न घे अवदान ॥ त्याच्या मुखीं नंद आपण ॥ ग्रास घाली स्वहस्तें ॥२६॥
असो एके दिवशीं प्रातःकाळीं ॥ माया मंथन आरंभी ते वेळीं ॥ जवळ येऊनि वनमाळी ॥ मातेलागी बोलत ॥२७॥
मातेसी म्हणे वैकुंठनायक ॥ मी घुसळीन क्षण एक ॥ मग नंद म्हणे पहा कौतुक ॥ बिरडें हातीं घेईं कां ॥२८॥
हातीं दिधला रविदोर ॥ घुसळण आरंभी श्रीधर ॥ मातेसी म्हणे श्रमलीस थोर ॥ विश्रांति घेईं क्षणभरी ॥२९॥
कौतुक पाहती तातमाता ॥ घुसळीतसे सरसिजोद्भवपिता ॥ तेणें आनंद झाला बहुतां ॥ कित्येकां चिंता प्रवर्तली ॥१३०॥
देव सुखावले देखोन ॥ आतां करुं सुधारसपान ॥ इंद्र म्हणे रत्‍नें संपूर्ण ॥ हातां येतील चतुर्दश ॥३१॥
वासुकी जाहला दीनवदन ॥ कूर्मे पाठी देत सरसावून ॥ शिव म्हणे हालहाल पूर्ण ॥ पुढती कोठें सांठवूं ॥३२॥
लक्ष्मी म्हणे दुजी निघेल कमळा ॥ मजहून सुंदर वेल्हाळा ॥ तीच प्रिय होईल गोपाळा ॥ मोठा मांडिला अनर्थ ॥३३॥
नंद म्हणे यशोदेसी ॥ पुरे मंथन भागला हृषीकेशी ॥ नंद उचलोनि हृदयासी ॥ भगवंतासी धरी तेव्हां ॥३४॥
ऐका नवल वर्तलें एकें दिनीं ॥ मिळती बारा सोळा गौळणी ॥ म्हणती पुरुषार्थ करुनी ॥ गोरस रक्षूं सर्वदा ॥३५॥
दृढ गृह एक पाहूनी ॥ गोरस ठेविती सांठवूनी ॥ दृढ कुलपें घालूनी ॥ राखिती गौळणी सर्वदा ॥३६॥
आपण ओसरिये राहती ॥ कुलपें कदा न काढिती ॥ तों राजबिदीं ये जगत्पती ॥ खेळे गडियांसमवेत ॥३७॥
वडजे वांकुडे गोवळ ॥ तयांसी म्हणे तमाळनीळ ॥ एके घरीं गौळिणी सकळ ॥ गोरस रक्षिती मज भेणें ॥३८॥
बहुत ठकविंती आम्हांतें ॥ चला अवघे जाऊं तेथें ॥ गडी म्हणती कोण्या पंथें ॥ जावें सांग गोविंदा ॥३९॥
हरि म्हणे एक ऐका ॥ अवघे तुम्ही नेत्र झांका ॥ ऐसे बोलतां वैकुंठनायका ॥ नेत्र झाकिले समस्तीं ॥१४०॥
आपुली योगमाया स्मरोनि हरि ॥ क्षण न लागतां ते अवसरीं ॥ सौंगडे नेले सदनांतरीं ॥ न कळे बाहेरी कोणाते ॥४१॥
दधि घृत नवनीत ॥ भक्षिले गडियांसमवेत ॥ खांबासी पुसिले हात ॥ भोजनें समस्त फोडिलीं ॥४२॥
इतुकें घरांत वर्तलें ॥ परी बाहेर गौळिणींस न कळे ॥ जैसें जीवासी नेणवे वहिलें ॥ स्वरुप आपुलें सर्वथा ॥४३॥
कृष्ण म्हणे गडे हो ऐका ॥ आतां फोडा अवघेचि हांका ॥ ऐसें बोलतां यदुनायका ॥ कोल्हाळ केला समस्तीं ॥४४॥
गौळिणी चमकल्या बाहेरी ॥ म्हणती कोण्या द्वारें गेला भीतरी ॥ सबळ कुलपें तैसींच द्वारीं ॥ बरा अंतरीं सांपडला ॥४५॥
एक बोलती गोपीका ॥ कुलपें कदा काढूं नका ॥ एक यशोदेप्रती देखा ॥ सांगो गेल्या तेधवां ॥४६॥
वेताटी घेऊनि करीं ॥ सक्रोध बोलती सुंदरी ॥ आतां पोरें येतां बाहेरी ॥ शिक्षा बरी लावूं तयां ॥४७॥
एक म्हणती पोरें सोडावीं ॥ एक बोलती स्तंभीं बांधावीं ॥ मुख्य चोर जो मायालाघवी ॥ त्यास सर्वथा सोडूं नये ॥४८॥
माया करुनियां पुढें ॥ आपण मागें मागें दडे ॥ जैसा वारिजकोशांत पहुडे ॥ भ्रमर जेवीं कळेना ॥४९॥
ऐसें गोपी सक्रोध बोलत ॥ पोरें आंत रडती समस्त ॥ एक चळचळां कांपत ॥ बोलती स्फुंदत हरीसी ॥१५०॥
एकदां काढीं येथूनी ॥ दुसर्‍यानें हे न करुं करणीं ॥ म्हणोनि लागती हरिचरणीं ॥ चक्रपाणी हांसत ॥५१॥
गडी म्हणती हसतोसी गोविंदा ॥ उखळीं तुज जैं बांधील यशोदा ॥ सकळ गौळिणी तुज परमानंदा ॥ शिक्षा आतां करितील ॥५२॥
आम्हां ताडितील गौळिणी ॥ घरीं मारिती पिताजननी ॥ भुवनसुंदरा गदापाणी ॥ काढीं येथूनि आम्हांसी ॥५३॥
हरि म्हणे एक ऐका ॥ पुढती आतां नेत्र झांका ॥ कदा डोळे उघडूं नका ॥ नेतों सकळिकां बाहेरी ॥५४॥
सकळीं नेत्र झांकिले ॥ गवाक्षद्वारें बाहेर काढिले ॥ पेंध्यानें किंचित डोळे उघडिले ॥ माया हरीची पहावया ॥५५॥
डोळे उघडितां त्वरित ॥ पेंधा अडकला साहण्यांत ॥ अंतरिक्षी पाय लोंबत ॥ म्हणे धांव आतां गोविंदा ॥५६॥
कुलपें काढूनि त्वरित ॥ गोपी आल्या मंदिरांत ॥ तों पेंधा देखिला लोंबत ॥ गोपी सडकीत पाय त्याचे ॥५७॥
म्हणे धांव धांव मधुसूदना ॥ बहुत मारिती गजगामिना ॥ मी अन्यायी मनमोहना ॥ जगज्जीवना सोडवीं ॥५८॥
हरि म्हणे पेंधियासी ते वेळे ॥ त्वां नेत्र बहुतेक उघडिले ॥ येरु म्हणे थोडेसें पाहिलें ॥ तरी झालें ऐसें हें ॥५९॥
हात देऊनि पंकजपाणी ॥ पेंधा नेला तेच क्षणीं ॥ तों यशोदेसी घेऊनि गौळिणी ॥ निजमंदिरीं प्रवेशल्या ॥१६०॥
तो बोलें यशोदेसी जननी ॥ कोठें दावा गे चक्रपाणी ॥ मग बोलती नितंबिनी ॥ करुनि करणी गेला हो ॥६१॥
माग दिसतसे घरांत ॥ गौळिणी यशोदेसी दावीत ॥ येरी म्हणे कृष्णनाथ ॥ कोंडिला कोठें तुम्हीं हो ॥६२॥
चहूंकडे पाहणी डोळसां ॥ आला गेला न कळे कैसा ॥ ज्याची लीला न कळे महेशा ॥ सहस्त्रक्षा विरंचीतें ॥६३॥
यशोदा म्हणे ते अवसरीं ॥ प्रातःकाळपासून निजमंदिरीं ॥ खेळत होता मुरारी ॥ तुमच्या घरीं कैंसा आला ॥६४॥
कुलपें द्वारीं तैसींच सबळ ॥ तरी कोण्या द्वारें आला तमाळनीळ ॥ नसतीच घेतां हरीवरी आळ ॥ जावें गोकुळ टाकोनि ॥६५॥
एक बोले गजगामिनी ॥ गवाक्षद्वारें येतो चक्रपाणी ॥ यशोदा हांसे ऐकोनी ॥ गोष्टीं घडे कैसी हे ॥६६॥
इतुकीं मुलें घेऊनि सरसीं ॥ आला गेला हृषीकेशी ॥ येरी म्हणे ब्रह्मादिकांसी ॥ चरित्र न कळे कृष्णाचें ॥६७॥
तटस्थ जाहलिया व्रजसुंदरी ॥ माया म्हणे मज दावा गे श्रीहरी ॥ असो तुमचें खादलें किती तरी ॥ सांगा तितुकें देईन ॥६८॥
मग सकळ भाजनें दावीत ॥ तों तोंडावरी भरलें नवनीत ॥ रांजणी माथणी समस्त ॥ घृतेंकरोनि भरियेल्या ॥६९॥
जें जें पात्र पाहती उघडून ॥ त्यांत भरिले गोरस पूर्ण ॥ आंगणी आड दुग्धेंकरुन ॥ उचंबळोन आला असे ॥१७०॥
कृष्णमुखीं गोरसबिंदु अर्पिता ॥ कोटिगुणें वाढे तत्त्वताम ॥ जैसें वटबीज सूक्ष्म पेरितां ॥ सहस्त्रगुणे वाढत ॥७१॥
कीं सत्पात्रीं देतां दान ॥ कोटिगुणें वाढे संपूर्ण ॥ तैसें बिंदुमात्र कृष्णें सेवून ॥ सिंधुसमान तो देत ॥७२॥
कृष्णमुखीं जें अर्पिलें ॥ अनंतमखफळ हातां आलें ॥ गौळिणी म्हणती प्रकटलें ॥ भाग्य आमुचें अगाध ॥७३॥
यशोदा म्हणे नष्टा समस्त ॥ गौळिणी तुम्ही परम असत्य ॥ नानापरींचें आळ बहुत ॥ बाळावरी घेतां गे ॥७४॥
घरा गेलिया यशोदा ॥ खेळतां देखिलें आनंदकंदा ॥ माया हृदयीं धरुनि गोविंदा ॥ मुख चुंबीत प्रीतीनें ॥७५॥
आणि एके दिवशीं वनमाळी ॥ एके गृहीं प्रवेशे माध्यान्हकाळीं ॥ दधि भक्षितां ते वेळीं ॥ घरा आली गौळिणी ते ॥७६॥
तिणें दृढ मनगटीं धरुनी ॥ ओढूनि आणिला जेथें जननी ॥ दहीं माखलेंसे वदनी ॥ भाजनपात्र हातीं तें ॥७७॥
यशोदे बहुत दिवस जपतां ॥ आजि सांपडला अवचिता ॥ माया म्हणे कृष्णनाथा ॥ काय केलें तुवां हें ॥७८॥
कृष्ण म्हणे ऐक माते ॥ मी यथार्थ सांगतों तूंतें ॥ ही जितुकीं वचनें बोलते ॥ तितुकीं व्यर्थ असत्य ॥७९॥
माया म्हणे वदनीं पाहीं ॥ माखलेंसें तुझ्या दहीं ॥ खाऊनि म्हणसी नाही ॥ राजसा तूं कैसा रे ॥१८०॥
हरि म्हणे ऐक सावचित्त ॥ मी राजबिदीसी होतों खेळत ॥ तों गोवळे आले बहुत ॥ इच्या गृहांत प्रवेशले ॥८१॥
पोरें म्हणती ते अवसरीं ॥ हरि येतोस काय करुं चोरी ॥ बळेंचि मज धरुनि करीं ॥ घेऊनि गेले जननीये ॥८२॥
त्यांहीं गोरस भक्षिला समस्त ॥ मी उगाचि दूर होतों पाहत ॥ चोरावें इचें नवनीत ॥ हेंही मज कळेना ॥८३॥
ही येतांचि मंदिरांत ॥ गोवळे पळाले समस्त ॥ इणें मज धरिलें त्वरित ॥ अन्याय कांहीं न करितां ॥८४॥
माझ्या मुखीं दहीं इणें चर्चिलें ॥ दटावूनि मडकें हातीं दिधलें ॥ तुजजवळी ओढूनि आणिलें ॥ बळेंचि मज जननीये ॥८५॥
जे दहीं हरोनि गेले गोवळे ॥ त्यांसी न धरवे इचेनि वहिले ॥ ज्यांहीं चोरिले त्यांसी सोडिलें ॥ विरहण आलें मजवरी ॥८६॥
मातेच्या पदरें मुख पुसिलें ॥ भाजनपात्र भिरकाविलें ॥ कंठीं मिठी ते वेळे ॥ दृढ गोपाळें घातली ॥८७॥
गदगदां हांसोनि गोपिका ॥ आपुल्या गृहा गेल्या देखा ॥ मनीं म्हणती हरिलीला ब्रह्मादिकां ॥ न कळे सहसा निर्धारें ॥८८॥
मातेसी म्हणे गोविंद ॥ मज जेवूं घालीं भातदुग्ध ॥ मातेचे कंठीं वेदवंद्य ॥ मिठी घालीत पुढती पैं ॥८९॥
माया म्हणे श्यामसुंदरा ॥ आतां निकेतनपति येती मंदिरा ॥ त्यां सांगातें जेवीं सुकुमारा ॥ तों गोदोहन करितें मी ॥१९०॥
ऐसी ऐकतांचि गोष्टी ॥ उठे हांसत जगजेठी ॥ त्याचा महिमा वर्षकोटी ॥ वर्णितांही सरेना ॥९१॥
एके दिवशीं कमलासनपिता ॥ प्रातःकाळ जाहला असतां ॥ मातेसी म्हणे तत्त्वतां ॥ दूध प्यावयासी दे मज ॥९२॥
माता म्हणे आजि मित्रवार ॥ दुग्ध अनसूट असे समग्र ॥ खंडेराव दैवत तीव्र ॥ पुसे रमावर कोठें आहे ॥९३॥
माता म्हणे देव्हारां ॥ पाहें जाय सुकुमारा ॥ डोळसा मदनताता सुंदरा ॥ सर्वेश्वरा गोविंदा ॥९४॥
देव्हारां येऊनि गोपाळ ॥ पाहे देवाधिदेवा निर्मळ ॥ तंव ते टांक देवांचे सकळ ॥ दोरियेनें गोंविले ॥९५॥
मातेसी म्हणे क्षीराब्धिजाकांत ॥ येवढें देवांचें सांगसी सत्त्व ॥ तरी ह्या दोरीनेंनिश्चित ॥ कां आकळूनि रक्षिले ॥९६॥
काय तुझा देव करील ॥ म्हणोनियां वैकुंठपाळ ॥ बळेंचि दुग्ध सकळ ॥ तमालनीळ पीतसे ॥९७॥
त्याउपरी ते रात्र क्रमिली ॥ प्रातःकाळीं उठोनि वनमाळी ॥ मातेसी म्हणे ते वेळीं ॥ कडेवरी घेईं मज ॥९८॥
माझी वांकडी झाली मान ॥ दोन्ही दुखताती नयन ॥ माता म्हणे मल्लारी पूर्ण ॥ हरि तुजवरी क्षोभला ॥९९॥
खंडेराव दैवत दुरळ ॥ प्रचीत दाविली तत्काळ ॥ मातेचे नेत्रीं वाहे जळ ॥ म्हणे आतां काय करुं मी ॥२००॥
कडेवरी घेतला कृष्णा ॥ मायेचे खांदां टाकिली मान ॥ जैसा भ्रमर बैसे संकोचून ॥ कमलकोषीं प्रीतीनें ॥१॥
देव्हारां येऊनि माया ॥ म्हणे मार्तंडा खंडेराया ॥ हरिवरी कृपा करीं लवलाह्या ॥ म्हणोनि लावी आंगारा ॥२॥
तों अकस्मात म्हाळसापती ॥ देदीप्यमान दिव्यमूर्ती ॥ तडिदंबरप्रभा फांकती ॥ कैलासपति साक्षात ॥३॥
खंडा झळके दक्षिणकरीं ॥ हरिद्राचूर्ण उधळे वरी ॥ तुरंगवहन त्रिपुरारी ॥ उमानाथ प्रकटला ॥४॥
दिव्य तेजें भरलें गगन ॥ जो मणिमल्लप्राणहरण ॥ तो साक्षात शिव हयवाहन ॥ यशोदेसी बोलत ॥५॥
तुझें पूर्वपुण्य अद्‌भुत ॥ उदरा आला त्रैलोक्यनाथ ॥ त्याच्या अंगीं दैवतें समस्त ॥ देव आम्ही यशोदे ॥६॥
ब्रह्मानंद हा साक्षात ॥ यासी भज घरीं भावार्थ ॥ यासी पूजितां देव समस्त ॥ तृप्त होतीं निर्धारें ॥७॥
ऐसें बोलोनि तये वेळां ॥ खंडेराव गुप्त जाहला ॥ मातेसी हृदयीं कळला ॥ हरिप्रताप अद्‌भुत ॥८॥
एके दिवशी अधोक्षज ॥ म्हणे आधीं जेवूं घालीं मज ॥ जो मायातीत विश्वबीज ॥ आदिपुरुष परात्पर ॥९॥
त्यासी माया म्हणे कान्हया ॥ आधीं देवपूजा करोनियां ॥ मग मी तुज रे बा तान्हया ॥ जेवूं घालीन निर्धारें ॥२१०॥ हरि म्हणे मातेप्रती ॥ देव तरी आहेत किती ॥ माता म्हणे भगवती ॥ परम दैवत दारुण ॥११॥
खंडेराव महाखडतर ॥ भैरव दैवत महातीव्र ॥ गणेश पावतो सत्वर ॥ नाम घेतां आरंभीं ॥१२॥
ऐसें बोलतां माता ते ॥ गदगदाम हांसोनि जगन्नाथें ॥ म्हणे भज देवाधिदेवातें ॥ ते म्हणे आम्हांतें कैसा दिसे ॥१३॥
तत्काळ चतुर्भुज घनश्याम ॥ शंख चक्र गदा पद्म ॥ पीतांबरधारी पुरुषोत्तम ॥ यशोदेनें देखिला ॥१४॥
यशोदा नमस्कारी तत्काळ ॥ सवेंचि घालोनि मायाजाळ ॥ जसा पूर्वीं होता बाळ ॥ दीनदयाळ तैसा झाला ॥१५॥
एके दिनीं जगत्पती ॥ बोलावी देव्हार्‍याच्या मूर्ती ॥ म्हणे सांगा तुम्हीं मातेप्रती ॥ कीं कृष्णास आधीं वाढिजें ॥१६॥
माया आली देव्हारियाजवळी ॥ तों धातुमूर्ती बोलती ते वेळीं ॥ म्हणती सच्चिदानंदवनमाळी ॥ भजें यासी सद्भावें ॥१७॥
कृष्णासी आधीं जेवूं घालीं ॥ तरी तुझी पूजा आम्हांसी पावली ॥ ऐसें ऐकतां माया ते वेळी ॥ तटस्थ जाहली सप्रेम ॥१८॥
असो एके दिनीं श्रीहरी ॥ खेळत असतां ओसरीवरी ॥ माया म्हणे मुरारी ॥ दुग्धपान करीं कां ॥१९॥
हरि म्हणे मी दुग्धपान न करीं ॥ माता म्हणे बळिराम गेलां बाहेरी ॥ तोंवरी तूं पूतनारी ॥ दूध झडकरीं पिईं कां ॥२२०॥
बळिराम बाहेरुन आलिया ॥ तुज वांटा मागेल तान्हया ॥ हरि म्हणे दुग्ध प्यालिया ॥ काय होतें मज सांग ॥२१॥
बा रे शिखा वाढते साचार ॥ वनमाळी ॥ म्हणे कां शिखा नाहीं वाढली ॥ तनू काळीं दिसतसे ॥२२॥
माता म्हणे जगन्नायका ॥ आजचि कैसी वाढेल शिखा ॥ हांसे येतसे वैकुंठनायका ॥ बोल मातेचे ऐकोनि ॥२३॥
एके दिवशीं राम आणि कृष्ण ॥ आंगणीं खेळती दोघेजण ॥ हरीसी म्हणे संकर्षण ॥ तुज हें कळलें नाहीं कीं ॥२४॥
कोंडा देऊनियां जाणा ॥ तुज पोसणें घेतलें कृष्णा ॥ याची प्रचीत जगजीवना ॥ पाहे तुज सांगतों ॥२५॥
मायबापें गोरीं तुझी गोपाळा ॥ त्यांचे पोटींचा तूं तरी काळा ॥ कोंडा देऊनि घेतलें तुला ॥ तैसेंच मजला कळलें पैं ॥२६॥
ऐसे बोलतां बळिभद्र ॥ स्फुंदस्फुंदोनि रडे यादवेंद्र ॥ माता येऊनि सत्वर ॥ हृदयीं धरी गोपाळा ॥२७॥
पल्लवें पुसी राजीवनयन ॥ म्हणे तुज बोलिलें कोण ॥ स्फुंदस्फुंदोनि सांगे जगज्जीवन ॥ मज पोसणा म्हणे दादा ॥२८॥
माता म्हणे माझ्या उदरीं ॥ तूं जन्मलासी मुरारी ॥ बळिराम चाळवितो निर्धारीं ॥ तुजलागीं गोपाळा ॥२९॥
मातेनें कडेवरी घेतला ॥ मुख चुंबीत वेळोवेळां ॥ निंबलोण उतरी वेल्हाळा ॥ कृष्णावरुनि झडकरी ॥२३०॥
एके दिवसीं उषःकाळीं ॥ उठोनियां वनमाळीं ॥ एके गोपीचें घरीं ते वेळीं ॥ कौतुक केलें अद्‌भुत ॥३१॥
ब्राह्मीं मुहूर्तीं उठोनि जाणा ॥ गोपी गेलिया माघस्नाना ॥ मागें सकळ गाई राना ॥ लावूनियां दीधल्या ॥३२॥
बैल आणूनियां सकळ ॥ तिच्या वाडियांत बांधी घननीळ ॥ गोपी गृहा आली तत्काळ ॥ धारा काढूं धांवतसे ॥३३॥
भरणा घेऊनि बैसे खालती ॥ तों वृषण हातास लागती ॥ सर्व गाईंच्या कांसा धरीत हातीं ॥ एकचि गति चहूंकडे ॥३४॥
विस्मित जाहली बाला ॥ तों तमांतक उगवला ॥ तो वृषभांनीं वाडा भरला ॥ एकही गाय दिसेना ॥३५॥
कळली कृष्णाची करणी ॥ गार्‍हाणीं सांगों येती गौळणी ॥ माया वेताटी घेऊनी ॥ शिक्षा करावया धांवत समयीं ॥३६॥
दृढ आलिंगिला निजहृदयीं ॥ चुंबन देऊनि लवलाहीं ॥ यशोदेसी बोलता ॥३७॥
नंद म्हणे कां हो धांवसी ॥ माया म्हणे सोडूं नका यासी ॥ याणें पीडिलें गौळिणींसी ॥ याचे खोडीसी अंत नाहीं ॥३८॥
नंदापाशी सांगे सांवळा ॥ ह्या धमकटी गौळिणी सकळा ॥ मातेपाशीं वेळोवेळां ॥ लटकींच देती गार्‍हाणीं ॥३९॥
घेती नसतीच मजवरी आळ ॥ मातेसी खरें वाटे सकळ ॥ हांसे यशोदा वेल्हाळ ॥ नंदमुख विलोकूनि ॥२४०॥
घरास आणिलें जगन्नाथ ॥ नंद म्हणे मजपरता ॥ भाग्याचा नाहीं तत्त्वतां ॥ त्रिभुवनीं शोधितां हो ॥४१॥
एकदां बळिरामासीं हरि खेळे ॥ गोपाळ दोहींकडे वांटले ॥ तों कृष्णाकडे ते वेळे ॥ डाव लागला खेळतां ॥४२॥
ऐसें देखोनि चक्रपाणी ॥ बळिरामाची दोघे मुलें धरुनी ॥ त्यांच्या शिखा परस्परें बांधोनी ॥ वृक्षावरी घालीत ॥४३॥
मुलें ठेवूनि वृक्षावरी ॥ आपण लपला श्रीपती ॥ बाळें सोडविलीं निश्चितीं ॥ बळिरामें येऊनियां ॥४४॥
यशोदेजवळी गार्‍हाणी ॥ सांगों येती गजगामिनी ॥ म्हणती मुलांच्या शिखा बांधोनी ॥ वृक्षडहाळीवरी ठेवी ॥४५॥
माता म्हणे पूतनारी ॥ किती सोसाव्या खोडी तरी ॥ ऐक शास्त्र तरी पुढें मुरारी ॥ यावरी हरि बोलतसे ॥४६॥
हरि म्हणे मातेसी ॥ शास्त्र जें मज पढविसी ॥ तें कोणाचें शास्त्र निश्च्येंसीं ॥ सांग मजसी जननीये ॥४७॥
माता म्हणे देवांचें शास्त्र ॥ मग बोले राजीवनेत्र ॥ तें शास्त्र पढतां साचार ॥ काय देतो देव पैं ॥४८॥
माता म्हणे देतो मुक्तीतें ॥ हरि म्हणे ते तुजचि होऊं दे माते ॥ मी न सोडीं चोरीतें ॥ नवनीताच्या कदापि ॥४९॥
यशोदा म्हणे कृष्णनाथा ॥ आण वाहें तूं तत्त्वतां ॥ जे मी चोरी न करीं सर्वथा ॥ शपथ आतां बोलें पैं ॥२५०॥
गोरसावांचोनि न करीं चोरी ॥ माते आण तुझी निर्धारीं ॥ ऐसें बोलतां कैटभारी ॥ माता हांसे गदगदां ॥५१॥
एके दिवशीं यशोदा ॥ जेवूं घाली परमानंदा ॥ दहींभात पुढें मुकुंदा ॥ कालवोनि दीधला ॥५२॥
लोणचें आणीं माते झडकरी ॥ येरी म्हणे आहे सोंवळ्याभीतरी ॥ लोळणी घालीत मुरारी ॥ म्हणे न जेवीं सर्वथा ॥५३॥
मग सोंवळें विटाळोनी ॥ आलें निंबें घाली जननी ॥ गौळी भुलले अहंममतेंकरुनी ॥ नेणती करणी हरीची ॥५४॥
गोकुळींची एक म्हातारी ॥ सुनेसी राखी दिवसरात्रीं ॥ म्हणे कृष्णाचा वारा निर्धारीं ॥ पडों नेदीं सर्वदा ॥५५॥
यास येऊं देशील जरी मंदिरा ॥ तरी मुकलीस आपुल्या संसारा ॥ नांवरुपा न उरे थारा ॥ झणीं यदुवीरा ऐक्य होसी ॥५६॥
तों वृद्धा दिवशीं मंदिरीं ॥ एकलीच होती सुंदरी ॥ वृद्धा गेली बाहेरी ॥ तों मागें हरि पातला ॥५७॥
त्या गोपीस हरि भोगीत ॥ तों वृद्धा पातली घराम्त ॥ दोघांजणां हातीं धरीत ॥ बिदीस नेत ओढूनि ॥५८॥
वृद्धा सांगे अवघ्यांजणां ॥ हीं दोघें धरिलीं पहा नयना ॥ लोक म्हणती सून पुत्र दोघांजणां ॥ कोठें नेतीस म्हातार्‍ये ॥५९॥
वृद्धा म्हणे हा घननीळ ॥ तुम्ही नेणां काय लोक सकळ ॥ नंदगृहास तत्काळ ॥ दोघां घेऊनि पातली ॥२६०॥
तों तेथें खेळे हृषीकेशी ॥ विस्मय वाटे वृद्धेसी ॥ नंद म्हणे पुत्रसुनेसी ॥ कां आणिलें चावडिये ॥६१॥
वृद्धा म्हणे या दोघांसी धरिलें ॥ नंद म्हणे तुझें काय गेलें ॥ अवघ्यांनीं वृद्धेसी गोफाटिलें ॥ निर्भर्त्सिलें सकळिकी ॥६२॥
यशोदा म्हणे बाळावरी आळ ॥ ऐसेचि घेती जन सकळ ॥ पूर्णब्रह्मानंद निर्मळ ॥ कृष्ण माझा निर्धारीं ॥६३॥
मग आपुल्या घरा गेली वृद्धा ॥ सोडूनि दिधलें परमानंदा ॥ ज्याचिया गुणाची मर्यादा ॥ शिव स्वयंभू नेणेचि ॥६४॥
एकदां कडे घेऊनि हृषीकेशी ॥ गोपी आल्या रविकन्यातीरासी ॥ जैसा विद्युल्लताभार आकाशीं ॥ तैसा दिसे समुदाय ॥६५॥
तों तेथें नाव खुंटली ॥ घरास गेले तारक सकळी ॥ गोपिकांनीं नाव सोडिली ॥ आंत बैसल्या सर्वही ॥६६॥
एक नौकादंड करीं घेती ॥ सव्य अपसव्य आवलिती ॥ तों धारेमाजी निश्चितीं ॥ नाव गेली तेधवां ॥६७॥
जुनी नाव अत्यंत पाहीं ॥ छिद्रें पडलीं ठायीं ठायीं ॥ माजी उदक आलें लवलाहीं ॥ धरवत अतिवेगेंसीं ॥६८॥
उदक देखतां युवती ॥ परम भयभीत होती ॥ म्हणती काय करावें श्रीपती ॥ नौका बुडेल कीं आतां ॥६९॥
हरि म्हणे कंचुक्या काढूनी ॥ बोळे घालोनि कोंडा पाणी ॥ ऐसें ऐकोनि गजगामिनी ॥ नावेचीं छिद्रें कोंडिती ॥२७०॥
बोळे निघोनियां गेले ॥ अधिकच पाणी आंत भरलें ॥ गोपी म्हणता ये वेळे ॥ काय सांग करावें ॥७१॥
हरि म्हणे वस्त्रें काढून बुजा ॥ तैसेंचि करिती आरजा ॥ म्हणती काय करावें अधोक्षजा ॥ संकट थोर मांडलें ॥७२॥
तों तेथें सूर्य मावळला ॥ असंभाव्य पर्जन्य वळला ॥ तमें नभोमंडप भरला ॥ मोठा सुटला प्रभंजन ॥७३॥
भयानक लाटा उचंबळती ॥ जळचरांचे पाळे धांवती ॥ भ्यासुर मुखें पसरिती ॥ प्रळयगति ओढवली ॥७४॥
गोपी म्हणती वैकुंठनाथा ॥ विश्वव्यापका रमाकांता ॥ पुराणपुरुषा अव्यक्ता ॥ धांवें आतां ये वेळीं ॥७५॥
आमुचे प्राण गेले तरी काय ॥ परी हरि बुडेल कीं आतां सये ॥ प्रळय करी कीं याची माय ॥ प्राण देईल ऐकतां ॥७६॥
पाहोनियां कृष्णमुखा ॥ सद्गद रडती गोपिका ॥ धांवें यावें इंदिरानायका ॥ कृष्ण आमुचा वांचवी ॥७७॥
जानूइतुकें नीर गोपिकांस जाहलें ॥ श्रीकृष्णास नाभीपर्यंत आलें ॥ हरीस कडियेवरी घेतलें ॥ कंठ दाटले गोपिकांचे ॥७८॥
हृदयपर्यंत जाहलें जीवन ॥ स्कंधीं घेतला जगज्जीवन ॥ आकंठ उदक जाहलें पूर्ण ॥ म्हणती मरण आलें कीं ॥७९॥
देहांत आला जवळी ॥ गोपिकांनीं मूर्ति सांवळी ॥ हृदयीं तैसीच रेखिली ॥ वृत्ति मुराली हरिरुपीं ॥२८०॥
गोपी म्हणती सांवळे कान्हाई ॥ जगन्मोहने कृष्णाबाई ॥ ऐसें जन्मोजन्मीं देईं ॥ दर्शन तुझें राजसे ॥८१॥
आम्ही अनंत घेऊं जन्मां ॥ परी तूं आम्हांसी खेळे मेघश्यामा ॥ भक्तकामकल्पद्रुमा ॥ ऐसाचि भेटें पुढती तूं ॥८२॥
आपणाम आलें निकट मरण ॥ परी गोपिका न सोडिती स्मरण ॥ निर्वाणींचे भक्तां जाण ॥ राजीवनयन तुष्टला ॥८३॥
पर्जन्य अकस्मात उघडला ॥ अभ्र वितळलें सूर्य प्रगटला ॥ जळचरांचा मेळा दूर गेला ॥ समीर राहिला स्थिर पैं ॥८४॥
अकस्मात नाव कडेसी ॥ लागली देखोनि गोपिकांसी ॥ आनंद जाहला न माय आकाशीं ॥ निजगृहासी पातल्या ॥८५॥
यशोदेसी सांगती कृष्णचरित्र ॥ आजि हरीनें केलें विचित्र ॥ ऐकतां पापारण्य सर्वत्र ॥ भस्म करी जाळूनि ॥८६॥
नाव तीरास लागली जेव्हां ॥ गोपींचीं वस्त्रें तैसींच तेव्हां ॥ तो जगद्‌गुरु त्याचिया भावा ॥ ब्रह्मादिकां न कळती ॥८७॥
जो अनंतब्रह्मांडनायक ॥ लीलावतारी जगव्द्यापक ॥ वस्त्रें निर्मावया काय अशक्य ॥ दीनबंधु सर्वात्मा ॥८८॥
हरिविजयग्रंथ हाचि समुद्र ॥ साहित्यमुक्तें अतिपवित्र ॥ त्यांचे शोधक सज्जन नर ॥ बुडया देती स्वानंदें ॥८९॥
बुडी दिधल्याविण होता ॥ मुक्तें न येती सर्वथा ॥ अविध होती जीं तत्त्वतां ॥ गुरुकृपें विंधिलीं तीं ॥२९०॥
तीं ओविलीं सद्‌गुणगुणीं ॥ समसमान चहूंकडूनी ॥ ते मुक्ताभाळ सतेजपणीं ॥ संतांचे कंठीं डोलत ॥९१॥
ब्रह्मानंदा परात्परा ॥ गोकुळपाळका दिगंबरा ॥ वेदवंद्या श्रीधरवरा ॥ निर्विकारा अभंगा ॥९२॥

इति श्रीहरिविजयग्रंथ ॥ संमत हरिवंशभागवत चतुर श्रोते परिसोत ॥ नवमाध्याय गोड हा ॥२९३॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु॥ ॥अध्याय॥९॥ओंव्या॥२९३॥