अध्याय तेरावा
श्रीगणेशाय नमः ॥
जो सद्गुरु ब्रह्मानंद ॥ अपर्णाह्रदयाब्जमिलिंद ॥ स्मरारि गजास्यजनक प्रसिद्ध ॥ चरणारविंद नमू त्याचे ॥१॥
स्कंदपुराणी सूत ॥ शौनकादिकांप्रति सांगत ॥ त्रेतायुगी अद्भुत ॥ कथा एक वर्तली ॥२॥
दक्षप्रजापति पवित्र ॥ आरंभिता झाला महासत्र ॥ निंदोनि स्वामी त्रिनेत्र ॥ सर्व निर्जर बोलाविले ॥३॥
जगदात्मा सदाशिव ॥ जयासी वंदिती पद्मज रमाधव ॥ आम्नाय आणि वासव ॥ स्तविती ज्यासी सर्वदा ॥४॥
शिवमहिमा नेणोनि अद्भुत ॥ दिवसनिशी दक्ष निंदीत ॥ नरमुंडमाळा अपवित्र बहुत ॥ गळा घालित कैसा हा ॥५॥
करी ओले गजचर्म प्रावरण ॥ न कंटाळे दुर्गंधीने मन ॥ भिक्षा मागे नरकपाळ घेऊन ॥ वसे स्मशानी सर्वदा ॥६॥
चिताभस्म अंगी चर्चिले ॥ विखार ठायी ठायी वेष्टिले ॥ भ्रष्ट तितुके अंगिकारिले ॥ सवे पाळे भूतांचे ॥७॥
अभद्र तितुके अंगिकारिले ॥ यासी कोण म्हणतील भले ॥ ज्यासी जे योग्य नाही बोलिले ॥ ते दिल्हे येणे सर्वस्वे ॥८॥
यासी देव म्हणेल कोण ॥ क्रोधे संतप्त अनुदिन ॥ तृतीय नेत्री प्रळयाग्न ॥ वाटे त्रिभुवन जाळील ॥९॥
मस्तकी वाहे सदा पाणी ॥ नाचत जाऊन निजकीर्तनी ॥ भक्त देखता नयनी ॥ बैसे अवघे देवोनि ॥१०॥
दैत्यांसी देवोनिया वर ॥ येणेचि माजविले अपार ॥ न कळे यासी लहान थोर ॥ वाहन ढोर तयाचे ॥११॥
शिवनिंदा करावया कारण ॥ एकदा दक्ष गेला कैलासालागून ॥ शिवे नाही दिधले अभ्युत्थान ॥ तेणे दुःखे क्षोभला ॥१२॥
ऐसा दक्ष शिवासी निंदी ॥ यज्ञी न पूजी विभाग नेदी ॥ पुरली आयुष्याची अवधी ॥ तरीच हे बुद्धि उपजली ॥१३॥
शिवभजन न करी जो पतित ॥ त्यावरी विघ्न पडती असंख्यात ॥ याग जप तप दान व्यर्थ ॥ उमानाथ नावडे जया ॥१४॥
जेणे निंदिला शिवदयाळ ॥ परम निर्दय तो दुर्जन खळ ॥ मनुष्यांमाजी तो चांडाळ ॥ त्याचा विटाळ न व्हावा ॥१५॥
असो दक्षकन्या दाक्षायणी ॥ कैलासी वाट पाहे भवानी ॥ म्हणे याग मांडिला पितृसदनी ॥ मज बोलावू नये का ॥१६॥
अपर्णा म्हणे त्रिनेत्रा ॥ मी जाईन पित्याच्या सत्रा ॥ तेणे सर्व कन्या पंचवक्रा ॥ सन्मानेसी बोलाविल्या ॥१७॥
मज विसरला काय म्हणोन ॥ तरी मी तेथवरी जाईन ॥ यावरी बोले भाललोचन ॥ मृडानीप्रति तेधवा ॥१८॥
म्हणे मृगलोचने ऐक गौरी ॥ पद्मजजनकसहोदरी ॥ लावण्यामृतसरिते अवधारी ॥ कदाही तेथे न जावे ॥१९॥
तव पिता निंदक कुटिल ॥ मम द्वेषी दुर्जन खळ ॥ तू जाताचि तात्काळ ॥ अपमानील शुभानने ॥२०॥
ज्याच्या अंतरी नाही प्रीती ॥ त्याचे वदन न पहावे कल्पांती ॥ ऐसे त्र्यंबक बोले अंबिकेप्रती ॥ नारद तेथे पातला ॥२१॥
म्हणे पितृसदना जावयालागून ॥ न पहावा कदाही मान ॥ नंदीवरी आरूढोन ॥ दाक्षायणी चालिली ॥२२॥
सवे घेतले भूतगण ॥ मनोवेगे पातली दक्षसदन ॥ तव मंडप शोभायमान ॥ ऋषी सुरवरी भरला असे ॥२३॥
आपुलाल्या पूज्यस्थानी ॥ देव बैसविले सन्मानेकरूनी ॥ एक सदाशिव वेगळा करूनी ॥ पूजीले ऋषि सुरवर ॥२४॥
जैसा उडुगणात मिरवे अत्रिसुत ॥ तैसा दक्ष मध्ये विराजत ॥ शिवद्वेषी परम अभक्त ॥ कुंडी टाकीत अवदाने ॥२५॥
भवानी जवळी आली ते वेळे ॥ देखोनि सुरवर आनंदले ॥ परी दक्षाचे धुरे डोळे भरले ॥ कन्येकडे न पाहेचि ॥२६॥
नंदिवरूनि उतरूनी ॥ पितयासमीप आली भवानी ॥ दक्ष मुख मुरडोनी ॥ घाली ग्रंथी भ्रूमंडळा ॥२७॥
जगन्माता गुणनिधान ॥ न्याहाळूनि पाहे पितृवदन ॥ म्हणे धुरे भरले नयन ॥ म्हणोनि न पाहे मजकडे ॥२८॥
सकळ भगिनींचा सन्मान बहुत ॥ दाक्षायणी तेव्हा देखत ॥ जननीकडे विलोकीत ॥ तेही न पाहे तियेते ॥२९॥
मनात दक्ष भावीत ॥ ईस कोणे बोलाविले येथ ॥ कन्या आणि जामात ॥ दृष्टी मज नावडती ॥३०॥
आदिमाया प्रवणरूपिणी ॥ अनंतब्रह्मांडांची स्वामिणी ॥ तिचा अपमान देखोनि ॥ भ्याले सकळ सुरवर ॥३१॥
म्हणती दक्ष भुलला यथार्थ ॥ हे ब्रह्मांड जाळील निमिषांत ॥ अपमान देखोनि उमा तेथ ॥ क्रोधे संतप्त जाहली ॥३२॥
प्रळयवीज पृथ्वीवरी पडत ॥ तैसी उडी घातली कुंडात ॥ उर्वीमंडळ डळमळत ॥ होय कंपित भोगींद्र ॥३३॥
वैकुंठ कैलास डळमळी ॥ कमळभवांडी हाक वाजली ॥ कृतांत काप चळचळी ॥ म्हणे बुडाली सृष्टि आता ॥३४॥
हाक घेवोनी शिवगण ॥ गेले शिवापाशी धावोन ॥ सांगती सर्व वर्तमान ॥ जे जे जाहले दक्षगृही ॥३५॥
ऐकता क्षोभला उमाकांत ॥ जेवी महाप्रळयींचा कृतांत ॥ हाक देवोनि अद्भुत ॥ जटा आपटीत आवेशे ॥३६॥
तो अकस्मात वीरभद्र ॥ प्रगटला तेथे प्रळयरुद्र ॥ वाटे प्रलयाग्नि आणि द्वादश मित्र ॥ एकत्र होवोनि प्रगटले ॥३७॥
वाटे त्याचिया तेजांत ॥ चंद्रसूर्य बुचकळ्या देत ॥ आकाश असे आसुडत ॥ सडा होत नक्षत्रांचा ॥३८॥
कुंभिनी बुडाली देख ॥ चतुर्दश लोकी गाजली हाक ॥ दक्षगृही बलाहक ॥ रक्तवर्षाव करीतसे ॥३९॥
अवचित उकलली क्षिती ॥ दिवसा दिवाभीते बोभाती ॥ दक्षअंगीची सर्व शक्ती ॥ निघोनी गेली तेधवा ॥४०॥
इकडे वीरभद्र शिवस्तवन ॥ करोनि निघाला क्रोधायमान ॥ एकवीस पद्मे दळ घेऊन ॥ मनोवेगे धांविन्नला ॥४१॥
साठ कोटि गण घेऊन ॥ मागूनि धांविन्नला अपर्णाजीवन ॥ पुढे शिवपुत्र धावोन ॥ ख्याती केली दक्षयागी ॥४२॥
वारणचक्र असंभाव्य ॥ त्यावरी एकला लोटे कंठीरव ॥ की विनायके घेतली धाव ॥ अपार अही पाहोनी ॥४३॥
आला देखोनि वीरभद्र ॥ पळो लागले देव समग्र ॥ अवदाने सांडोनि सत्वर ॥ ऋत्विज पळाले तेथोनिया ॥४४॥
आकांतला त्रिलोक ॥ प्रळयकाळींचा पावक ॥ दुमदुमिला ब्रह्मांडगोळक ॥ शक्रादिदेव कापती ॥४५॥
एक मलमूत्र भये विसर्जिती ॥ धोत्रे गळाली नेणती क्षिती ॥ कुक्कुटरूपे रोहिणीपती ॥ पळता झाला तेधवा ॥४६॥
शिखी होवोनिया शिखी ॥ पळता झाला एकाएकी ॥ यम आपुले स्वरूप झाकी ॥ बकवेष घेवोनिया ॥४७॥
नैऋत्यपति होय काक ॥ शशक होय रसनायक ॥ कपोत होवोनिया अर्क ॥ पळता झाला तेधवा ॥४८॥
कीर होवोनि वृत्रारी ॥ पळता भय वाटे अंतरी ॥ नाना पक्षिरूपे झडकरी ॥ नवग्रह पळाले ॥४९॥
मिंधियावरी वीज पडत ॥ दक्षावरी तेवी अकस्मात ॥ महावीर शिवसुत ॥ वीरभद्र पातला ॥५०॥
षड्बाहु वीर दैदीप्यमान ॥ असिलता खेटक धनुष्य बाण ॥ त्रिशूळ डमरू शोभायमान ॥ सायुध ऐसा प्रगटला ॥५१॥
पूषाचे पाडिले दात ॥ भगदेवाचे नेत्र फोडीत ॥ खांड मिशा उपडीत ॥ ऋत्विजांच्या तेधवा ॥५२॥
चरणी धरूनि आपटिले ॥ बहुतांचे चरण मोडिले ॥ कित्येकांचे प्राण गेले ॥ वीरभद्र देखता ॥५३॥
मागूनि पातला शंकर ॥ तेणे दक्षपृतना मारिली सत्वर ॥ कुंडमंडप समग्र ॥ विध्वंसूनि जाळिला ॥५४॥
देखोनिया विरूपाक्ष ॥ भयभीत झाला दक्ष ॥ पद्मज आणि सहस्त्राक्ष ॥ पूर्वीच तेथोनि पळाले ॥५५॥
वीरभद्र म्हणे शतमूर्खा दक्षा ॥ त्वा निंदिले कैसे विरूपाक्षा ॥ तुज लावीन आता शिक्षा ॥ शिवद्वेषिया पाहे पा ॥५६॥
विद्युत्प्राय असिलता तीव्र ॥ ऊर्ध्वहस्ते महावीर ॥ छेदिता झाला दक्षशिर ॥ प्रळय थोर जाहला ॥५७॥
दक्षशिर गगनी उसळले ॥ वीरभद्रे पायातळी रगडिले ॥ मग उमाधवापाशी ते वेळे ॥ देव पातले चहूकडोनी ॥५८॥
सकळ सुरांसहित कमळासन ॥ करीत उमावल्लभाचे स्तवन ॥ म्हणे वृषभध्वजा कृपा करून ॥ दक्षालागी उठवी ॥५९॥
संतोषोनि कर्पूरगौर ॥ म्हणे आणोनि लावा दक्षाचे शिर ॥ परी ते नेदी वीरभद्र ॥ पायातळी रगडिले ॥६०॥
म्हणे शिवद्वेषी दुराचार ॥ त्याचा करीन ऐसा संहार ॥ जो शिवनाम न घे अपवित्र ॥ जिव्हा छेदीन तयाची ॥६१॥
जो न करी शिवार्चन ॥ त्याचे हस्त चरण छेदीन ॥ जो न पाहे शिवस्थान ॥ त्याचे नयन फोडीन मी ॥६२॥
विष्णु थोर शिव लहान ॥ हर विशेष विष्णु सान ॥ ऐसे म्हणे जो खळ दुर्जन ॥ संहारीन तयाते ॥६३॥
सर्वथा नेदी मी दक्षशिर ॥ काय करितील विधिहरिहर ॥ मग मेषशिर सत्वर ॥ दक्षालागी लाविले ॥६४॥
सजीव करोनिया दक्ष ॥ तीर्थाटन गेला विरूपाक्ष ॥ द्वादश वर्षे निरपेक्ष ॥ सेवीत वने उपवने ॥६५॥
महास्मशान जे आनंदवन ॥ तेथे शंकर राहिला येऊन ॥ मग सहस्त्र वर्षे संपूर्ण ॥ तपासनी बैसला ॥६६॥
पुढे हिमाचलाचे उदरी ॥ अवतरली त्रिपुरसुंदरी ॥ शिवआराधना नित्य करी ॥ हिमाचळी सर्वदा ॥६७॥
हिमनगाची स्त्री मेनका ॥ तीस पुत्र झाला मैनाकपर्वत देखा ॥ पार्वती कन्या जगदंबिका ॥ आदिमाया अवतरली ॥६८॥
ब्रह्मांडमंडपामाझारी ॥ जिची प्रतिमा नाही दूसरी ॥ कमळजन्मा वृत्रारी ॥ त्यांसही दुजी करवेना ॥६९॥
तिचे स्वरुप पहावया ॥ येती सुर भुसुर मिळोनिया ॥ जिचे स्वरूप वर्णावया ॥ सहस्त्रवदना शक्ति नव्हे ॥७०॥
मृग मीन कल्हार खंजन ॥ कुरवंडी करावे नेत्रांवरून ॥ अष्टनायिकांचे सौंदर्य पूर्ण ॥ चरणांगुष्ठी न तुळे जिच्या ॥७१॥
आकर्णनेत्र निर्मळ मुखाब्ज ॥ देखोनि लज्जित होय द्विजराज ॥ कंठीरव देखोनि जिचा माज ॥ मुख न दावी मनुष्या ॥७२॥
परम सुकुमार घनश्यामवर्णी ॥ ओतिली इंद्रनीळ गाळुनी ॥ दंततेज पडता मेदिनी ॥ पाषाण महामणी पै होती ॥७३॥
आदिमाया प्रणवरूपिणी ॥ ते झाली हिमनगनंदिनी ॥ अनंतशक्तींची स्वामिणी ॥ वेदपुराणी वंद्य जे ॥७४॥
कोट्यानुकोटी मीनकेतन ॥ सांडणी करावी नखांवरून ॥ आंगींचा सुवास संपूर्ण ॥ ब्रह्मांड फोडोन वरी जाय ॥७५॥
ब्रह्मादिदेव मुळीहूनी ॥ गर्भी पाळी बाळे तिन्ही ॥ बोलता प्रकाश पडे सदनी ॥ निराळवर्णी कोमलांगी ॥७६॥
सहज बोलता क्षिती ॥ वाटे रत्नराशी विखुरती ॥ पदमुद्रा जेथे उमटती ॥ कमळे उठती दिव्य तेथे ॥७७॥
त्या सुवासासी वेधोनि वसंत ॥ भोवता गडबडा लोळत ॥ केवळ कनकलता अद्भुत ॥ कैलासाहुनी उतरली ॥७८॥
नंदीसहित त्रिपुरारी ॥ येवोनि हिमाचळी तप करी ॥ शिवदर्शना झडकरी ॥ हिमनग येता जाहला ॥७९॥
घालोनिया लोटांगण ॥ करीत तेव्हा बहुत स्तवन ॥ यावरी पार्वती येऊन ॥ करीत भजन शिवाचे ॥८०॥
साठ सहस्त्र लावण्यखाणी ॥ सवे सवे सखिया जैशा पद्मिणी ॥ तयांसहित गजास्यजननी ॥ सेवा करी शिवाची ॥८१॥
द्वारी सुरभीपुत्र रक्षण ॥ ध्यानस्थ सदा पंचवदन ॥ लाविले पंचदशलोचन ॥ सदा निमग्न स्वरूपी ॥८२॥
तारकासुराचे पुत्र तिघेजण ॥ तारकाक्ष विद्युन्माली कमललोचन ॥ तिही घोर तप आचरोन ॥ उमारमण अर्चिला ॥८३॥
सहस्त्रदळकमळेकरून ॥ त्रिवर्ग पूजिती त्रिनयन ॥ सहस्त्रांत एक न्यून ॥ कमळ झाले एकदा ॥८४॥
तिघेही काढूनि नेत्रकमळे ॥ शिवार्चन करिते झाले ॥ मागुती एक न्यून आले ॥ मग स्वशिरकमळे अर्पिली ॥८५॥
प्रसन्न होवोनि त्रिनेत्र ॥ तिघे उठविले तारकापुत्र ॥ तिघांसी दीधले अपेक्षित वर ॥ झाले अनिवार त्रिभुवनी ॥८६॥
तिघांसी चतुर्मुख प्रसन्न होऊनि ॥ त्रिपुरे दिधली अंतरिक्षगमनी ॥ दिव्य सहस्त्र वर्षे पाहता शोधोनी ॥ निमिषार्धे एक होती ॥८७॥
इतुक्यात जो धनुर्धर ॥ मारील लक्ष्य साधुनि शर ॥ त्रिपुरांसहित संहार ॥ तुमचा करील निर्धारे ॥८८॥
यावरी त्या तिघाजणी ॥ त्रिभुवन त्रासिले बळेकरूनी ॥ देव पळविले स्वस्थानाहूनी ॥ पीडिली धरणी बहु पापे ॥८९॥
मग देव ऋषि सकळ मिळोन ॥ वैकुंठपतीस गेले शरण ॥ गरुडध्वज सर्वांसी घेऊन ॥ शिवापाशी पातला ॥९०॥
करिता अद्भुत स्तवन ॥ परम संतोषला पंचवदन ॥ म्हणे मी झालो प्रसन्न ॥ मागा वरदान अपेक्षित ॥९१॥
म्हणती त्रिपुरे पीडिले बहुत ॥ देव ऋषि झाले पदच्युत ॥ शिव म्हणे पाहिजे रथ ॥ त्रिपुरमर्दनाकारणे ॥९२॥
तव देव बोलती समस्त ॥ आम्ही सजोनि देतो दिव्य रथ ॥ मग कुंभिनी स्यंदन होत ॥ चक्रे निश्चित शशिमित्र ॥९३॥
मंदरगिरी अक्ष होत ॥ स्तंभ झाले चारी पुरुषार्थ ॥ चारी वेद तुरंग बळवंत ॥ मूर्तिमंत पै झाले ॥९४॥
सारथी विधिहोत सत्वर ॥ लाविले शास्त्रांचे वाग्दोर ॥ पुराणे तटबंध साचार ॥ उपपुराणे खिळे बहु ॥९५॥
कनकाद्रि धनुष्य थोर ॥ धनुर्ज्या होत भोगींद्र ॥ वैकुंठीचा सुकुमार ॥ झाला शर तेजस्वी ॥९६॥
रथी चढता उमानाथ ॥ रसातळी चालिला रथ ॥ कोणासी न उपडे निश्चित ॥ मग नंदी काढीत श्रृंगाने ॥९७॥
मग स्यंदनी एक चरण ॥ दुजा नंदीवरी ठेवून ॥ अपार युद्ध करून ॥ त्रिपुरदळे संहारिली ॥९८॥
होता युद्धाचे घनचक्र ॥ वीरभद्रे संहारिले असुर ॥ परि अमृतकुंडे समग्र ॥ दैत्यांकडे असती पै ॥९९॥
अमृत शिंपिता अमित ॥ सजीव होती सवेचि दैत्य ॥ शिवे मेघास्त्र घालूनि समस्त ॥ अमृतकुंडे बुडविली ॥१००॥
अंतराळी त्रिपुरे भ्रमती ॥ लक्ष साधी मृडानीपती ॥ दिव्य सहस्त्र वर्षे झाली येचि रीती ॥ न लागती पाती कदापि ॥१॥
आंगी लोटला धर्मपूर ॥ ते हे भीमरथ गंगा थोर ॥ नेत्रींचे जलबिंदु पडता अपार ॥ रुद्राक्ष तेथे जाहले ॥२॥
दैत्यस्त्रिया पतिव्रता थोर ॥ तेणे असुरांसी जय अपार ॥ मग बौद्धरूपे श्रीकरधर ॥ दैत्यस्त्रियांत प्रवेशला ॥३॥
वेदबाह्य अपवित्र ॥ प्रगट केले चार्वाकशास्त्र ॥ पतिव्रताधर्म मोडोनि समग्र ॥ व्यभिचारकर्मे करविली ॥४॥
तेणे दैत्यांसी झाले अकल्याण ॥ तव इकडे शिवे लक्ष्य साधून ॥ धनुष्यी योजिला विष्णुबाण ॥ पाशुपतास्त्र स्थापुनी ॥५॥
उगवले सहस्त्र मार्तंड ॥ तैसे अस्त्र चालिले प्रचंड ॥ की उभारिला कालदंड ॥ संहारावया विश्वाते ॥६॥
की प्रळयाग्नीची शिखा सबळ ॥ की कृतांताची जिव्हा तेजाळ ॥ की ते प्रळयमेघांतील ॥ मुख्य चपळा निवडिली ॥७॥
की सप्तकोटीमंत्रतेज पाही ॥ एकवटले त्या अस्त्राठायी ॥ देव दैत्य भयभीत ह्रदयी ॥ म्हणती कल्पान्त मांडिला ॥८॥
न्याससहित जपोनि मंत्र ॥ सोडोनि दिधले दिव्यास्त्र ॥ नवखंडधरणी आणि अंबर ॥ तडाडले ते काळी ॥९॥
सहस्त्र विजा कडकडती ॥ तैसी धाविन्नली अस्त्रशक्ती ॥ भये व्यापिला सरितापती ॥ आंग टाकू पहाती दिग्गज ॥११०॥
देव विमाने पळविती ॥ गिरीकंदरी असुर दडती ॥ एक मूर्च्छना येवोनि पडती ॥ उठती ना मागुते ॥११॥
त्या अस्त्रे न लागता क्षण ॥ त्रिपुरे टाकिली जाळून ॥ त्यात तृतीय नेत्रींचा प्रळयाग्न ॥ साह्य झाला तयाते ॥१२॥
तीन्ही ग्राम सेनेसहित ॥ त्रिपुरे भस्म झाली तेथ ॥ देव शिवस्तवन करीत ॥ चरण धरीत सप्रेमे ॥१३॥
त्यावरी त्रिपुरपिता तारकासुर ॥ तेणे प्रळय मांडिला थोर ॥ देव पळविले समग्र ॥ चंद्र सूर्य धरूनि नेले ॥१४॥
भागीरथी आदि गंगा पवित्र ॥ धरूनि नेत तारकासुर ॥ देवांगना समग्र ॥ दासी करोनि ठेविल्या ॥१५॥
ब्रह्मा विष्णु शचीवर ॥ करिती एकांती विचार ॥ म्हणती शिव उमा करावी एकत्र ॥ होईल पुत्र षण्मुख ॥१६॥
त्याचे हस्ते मरेल तारकासुर ॥ मग बोलावूनि पंचशर ॥ म्हणती तुवा जावोनि सत्वर ॥ शिवपार्वतीऐक्य करी ॥१७॥
हिमाचळी तप करी व्योमकेश ॥ मन्मथा तू भुलवी तयास ॥ मग रतीसहित कुसुमेश ॥ शिवाजवळी पातला ॥१८॥
पार्वतीच्या स्वरूपात ॥ रती जेव्हा प्रवेशत ॥ वसंते वन समस्त ॥ श्रृंगारिले तेधवा ॥१९॥
शिवाच्या मानसी सतेज ॥ प्रवेशला शफरीध्वज ॥ पाखरे करिती बहु गजबज ॥ शिवध्यान विक्षेपिती ॥१२०॥
ते पक्षी हाकावया नंदिकेश्वर ॥ गेला होता तेव्हा दूर ॥ तो पार्वती होवोनि कामातुर ॥ पाठीसी उभी मन्मथाच्या ॥२१॥
शिवे उघडिले नयन ॥ तो पुढे देखिला मीनकेतन ॥ म्हणे माझ्या तपासी केले विघ्न ॥ मग भाललोचन उघडिला ॥२२॥
निघाला प्रळयवैश्वानर ॥ भस्म केला कुसुमशर ॥ फाल्गुनी पौर्णिमा साचार ॥ काम जाळिला ते दिनी ॥२३॥
शिवदूत भूतगण ॥ महाशब्दे हाक देऊन ॥ स्मरगृहशब्द उच्चारून ॥ नानापरी उपहासिती ॥२४॥
शिवाची आज्ञा तैपासून ॥ फाल्गुनमासी हुताशनी करून ॥ जो हे व्रत न पाळी पूर्ण ॥ अवदसा जाण त्या बाधी ॥२५॥
ऐसा संहारून पंचशर ॥ विचार करूनि पंचवक्र ॥ तत्काळ उठोनि कर्पूरगौर ॥ गेला कैलाससदनासी ॥२६॥
रती शोक करी बहुत ॥ मग समाधान करी निर्जरनाथ ॥ म्हणे कृष्णावतारी तुझा कांत ॥ रुक्मिणीउदरी अवतरेल ॥२७॥
कमलासने कन्येसी भोगिता ॥ कंदर्पासी शाप दिधला होता ॥ की शिवदृष्टीने तत्त्वता ॥ भस्म होसील कामा तू ॥२८॥
असो इकडे हिमनगकुमारी ॥ शिवप्राप्तीलागी तप करी ॥ सप्तऋषि प्रार्थिती त्रिपुरारी ॥ वरी कन्या हिमनगाची ॥२९॥
पार्वती तप करी जे वनी ॥ शिव तेथे गेला बटुवेष धरूनि ॥ गायनाच्या छंदेकरूनी ॥ पुसे भवानीप्रति तेव्हा ॥१३०॥
कासया तप करिसी येथ ॥ येरी म्हणे जो कैलासनाथ ॥ पति व्हावा एतदर्थ ॥ आचरे तप येथे मी ॥३१॥
बटु बोले ते अवसरी ॥ तू तव हिमनगराजकुमारी ॥ शंकर केवळ भिकारी ॥ महाक्रोधी दारुण ॥३२॥
ओले गजचर्म प्रावरण ॥ शार्दूलचर्म नेसला सर्पभूषण ॥ वसविले महास्मशान ॥ भूतगण सभोवते ॥३३॥
तरी विष्णु विलासी सगुण ॥ त्यासी वरी तू ऐक वचन ॥ तुजयोग्य पंचवदन ॥ वर नव्हे सर्वथा ॥३४॥
ऐकता क्षोभली जगन्माता ॥ म्हणे शिवनिंदका होय परता ॥ वदन न दाखवी मागुता ॥ परम खळा द्वेषिया ॥३५॥
शिवनिंदक जो दुराचार ॥ त्याचा विटाळ न व्हावा साचार ॥ तुज शिक्षा करीन निर्धार ॥ विप्र म्हणोनि राहिले ॥३६॥
देखोनि दुर्गेचा निर्धार ॥ स्वरूप प्रगट करी कर्पूरगौर ॥ पार्वतीने करून जयजयकार ॥ चरण दृढ धरियेले ॥३७॥
शिव म्हणे ते समयी ॥ प्रसन्न झालो माग लवलाही ॥ अंबिका म्हणे ठाव देई ॥ अर्धांगी तुझ्या जगदात्म्या ॥३८॥
अवश्य म्हणोनि त्रिपुरारी ॥ कैलासासी गेला ते अवसरी ॥ पितृसदना झडकरी ॥ गेली तेव्हा जगदंबा ॥३९॥
मग सप्तऋषि ते वेळे ॥ शिवे हिमाचळा पाठविले ॥ हिमनगे ते आदरे पूजिले ॥ षोडशोपचारेकरूनिया ॥१४०॥
अरुंधतीने येऊन ॥ भवानी पाहिली अवलोकून ॥ म्हणे शिव आणि भवानी पूर्ण ॥ जोडा होय निर्धारे ॥४१॥
मन्मथसंवत्सर चैत्रमासी ॥ लग्न नेमिले शुद्ध अष्टमीसी ॥ निश्चय करूनि सप्तऋषि ॥ स्वस्थानासी पातले ॥४२॥
कधी होईल शिवगौरीलग्न ॥ इच्छिती ब्रह्मेंद्रादि सुरगण ॥ तारकासुराचा तो प्राण ॥ शिवपुत्र घेईल कधी ॥४३॥
इकडे नंदीसी पाठवूनि ते वेळे ॥ सर्व देव शिवे बोलाविले ॥ घेवोनि त्रिदशांचे पाळे ॥ पाकशासन पातला ॥४४॥
इंदिरेसहित इंदिरावर ॥ सावित्रीसहित चतुर्वक्र ॥ अठ्यायशी सहस्त्र ऋषीश्वर ॥ शिष्यांसहित निघाले ॥४५॥
सिद्ध चारण गुह्यक ॥ पितृगण मरुद्गण वसुअष्टक ॥ एकादशरुद्र द्वादशार्क ॥ यक्षनायक पातला ॥४६॥
आपुल्याला वाहनी बैसोन ॥ नवग्रह अष्टनायिका आदिकरून ॥ किन्नर गंधर्व सर्वही ॥४७॥
एवं सर्वांसहित शंकर ॥ हिमाचलासी आला सत्वर ॥ नगेंद्र येवोनि समोर ॥ पूजोनि नेत सकळाते ॥४८॥
दशसहस्त्र योजने मंडप ॥ उभविला ज्याचे तेज अमूप ॥ सुवर्णसदने देदीप्य ॥ जानवशासी दीधली ॥४९॥
शिवस्वरूप पाहता समस्त ॥ वर्हाडी होती विस्मित ॥ एक म्हणती वृद्ध बहुत ॥ पुराणपुरुष अनादि ॥१५०॥
हा आहे केवळ निर्गुण ॥ नवरी स्वरुपे अति सगुण ॥ असो देवकप्रतिष्ठा करून ॥ मूळ आला हिमाद्रि ॥५१॥
आद्यंत अवघे साहित्य ॥ कमलोद्भव स्वये करीत ॥ नवनिधी अष्ट महासिद्धी राबत ॥ न्यून तेथे नसे काही ॥५२॥
असो नवरा मिरवीत ॥ नेला आपुल्या मंडपात ॥ मधुपर्कादि पूजाविधि समस्त ॥ हिमाचळ करीतसे ॥५३॥
लग्नघटिका आली जवळी ॥ तव ते श्रृंगारसरोवरमराळी ॥ बाहेर आणिली हिमनगबाळी ॥ उभी केली पटाआड ॥५४॥
लग्नघटिका पाहे दिनपती ॥ मंगळाष्टके म्हणे बृहस्पती ॥ ॐपुण्याह निश्चिती ॥ कमलासन म्हणतसे ॥५५॥
असो यथाविधि संपूर्ण ॥ दोघा झाले पाणिग्रहण ॥ होमासी करिति प्रदक्षिण ॥ शिवशक्ती तेधवा ॥५६॥
इतुके याज्ञिक झाले सर्वही ॥ परी नोवरी कोणी देखिली नाही ॥ प्रदक्षिणा करिता ते समयी ॥ पदनख देखिले विधीने ॥५७॥
कामे व्यापिला सूर्यजामात ॥ पटपटा वीर्यबिंधु पडत ॥ साठीसहस्त्र वालखिल्य तेथ ॥ जन्मले क्षण न लागता ॥५८॥
अन्याय देखोनि थोर ॥ मदनांतक कोपला अनिवार ॥ ब्रह्मयाचे पाचवे शिर ॥ छेदून टाकिले तेधवा ॥५९॥
झाला एकचि हाहाकार ॥ त्यावरी वैकुंठीचा सुकुमार ॥ समाधान करी अपार ॥ चतुर्वक्र नाम तैपासुनी ॥१६०॥
असो यथाविधि सोहळे ॥ चारी दिवस संपूर्ण जाहले ॥ सकळ देव गौरविले ॥ वस्त्रालंकारी हिमनगे ॥६१॥
सवे पार्वती घेऊनी ॥ कैलासा आला शूलपाणी ॥ यावरी सर्व देव मिळोनी ॥ प्रार्थिते झाले विश्वनाथा ॥६२॥
खुंटली विश्वाची उत्पत्ती ॥ मन्मथ उठवी उमापती ॥ मग तो मीनध्वज पुढती ॥ अनंग करोनि जीवविला ॥६३॥
अंधकपुत्र तारकासुर ॥ तेणे पळविले देव समग्र ॥ शिवासी होईल कधी पुत्र ॥ देव समग्र वांछिती ॥६४॥
चारी युगेपर्यंत ॥ शिव उमा एकांती रमत ॥ परी नोहे वीर्यपात ॥ नव्हे सुत याकरिता ॥६५॥
तो तारकासुरे केला आकांत ॥ स्वर्ग जाळिले समस्त ॥ देवललना धरूनि नेत ॥ दासी बहुत पै केल्या ॥६६॥
देव शिवासी शरण जाती ॥ तव ती दोघे एकांती रमती ॥ देव ऋषि बाहेर तिष्ठती ॥ प्रवेश कोणा नव्हेचि ॥६७॥
मग अग्नि आत पाठविला ॥ अतीतवेष तेणे धरिला ॥ तो तृतीय नेत्री शिवाच्या राहिला ॥ देवी पाठविला मित्र म्हणोनी ॥६८॥
हाक फोडोनि भिक्षा मागत ॥ शिव पार्वतीस आज्ञापित ॥ माझे वीर्य धरोनि अद्भुत ॥ भिक्षा देई अतीताते ॥६९॥
मग अमोघ वीर्य धरून ॥ अग्नीसी देत अंबिका आणोन ॥ सांडले जेथे वीर्य जाण ॥ रेतकूप झाला तो ॥१७०॥
तोचि पारा परम चंचळ ॥ न धरवे वीर्य कोणा हाती तेजाळ ॥ असो कृशानने वीर्य तत्काळ ॥ प्राशन केले तेधवा ॥७१॥
अग्नि झाला गरोदर ॥ परम लज्जित हिंडत कांतार ॥ तो साही कृत्तिका परम सुंदर ॥ ऋषिपत्न्या देखिल्या ॥७२॥
त्या गंगेत स्नान करूनी ॥ तापत बैसल्या साहीजणी ॥ तव अग्नीने गर्भ काढूनि ॥ पोटात घातला साहींच्या ॥७३॥
साहीजणी झाल्या गर्भिणी ॥ परम आश्चर्य करिती मनी ॥ मग लज्जेने गर्भ काढूनि ॥ साहीजणींनी त्यागिला ॥७४॥
साहींचे रक्त एक झाले ॥ दिव्य शरीर तत्काळ घडले ॥ सहा मुखे हस्त शोभले ॥ द्वादश सरळ तेजस्वी ॥७५॥
कार्तिक मासी कृत्तिकायोगी ॥ कुमार जन्मला महायोगी ॥ मयूर वाहन भस्म अंगी ॥ उपासित शिवाते ॥७६॥
शिवे निजपुत्र जाणोनी ॥ नेवोनि लाविला अपर्णास्तनी ॥ सप्त वर्षे मृडानी ॥ लालन पालन करी त्याचे ॥७७॥
देवांसी सांगे वैश्वानर ॥ शिवासी झाला स्कंद पुत्र ॥ ऐकता देव समग्र ॥ तारकावरी चालिले ॥७८॥
सेना जयाची बहात्तर अक्षोहिणी ॥ त्याचे नगर वेढिती सुधापानी ॥ पृतनेसहित तेच क्षणी ॥ तारकासुर बाहेर निघे ॥७९॥
इंद्रे स्वामीकार्तिकापासी जाऊन ॥ सेना पतित्व दिधले संपूर्ण ॥ दिव्यरथी बैसवून ॥ अभिषेकिला कुमार ॥१८०॥
इकडे तारका सुर सुधापानी ॥ युद्ध करिती झोटधरणी ॥ देव त्रासविले दैत्यांनी ॥ आले पळोनि कुमाराकडे ॥८१॥
स्कंदापुढे कर जोडून ॥ देव करिती अपार स्तवन ॥ रक्षी तारकासुरापासून ॥ शिवनंदन तोषला ॥८२॥
देवांचा वृत्तांत जाणोनि सकळ ॥ कुमारे धरिले रूप विशाळ ॥ तो तारकासुर धाविन्नला प्रबळ ॥ शिवकुमार लक्षुनी ॥८३॥
तेहतीस कोटी सुरवत ॥ उभे स्वामीचे पाठी भार ॥ तारकाअंगी बळ अपार ॥ दशसहस्त्र कुंजरांचे ॥८४॥
तारकासुर अनिवार ॥ वर्षे सायकांचे संभार ॥ स्वामीचे पाठीसी सुर ॥ लपती सत्वर जाऊनी ॥८५॥
लक्षूनिया पाकशासन ॥ तारके शक्ति दिधली सोडून ॥ प्रळयचपळेसी मागे टाकून ॥ मनोवेगे चालली ॥८६॥
भयभीत शक्र होऊन ॥ करी हरिस्मरण कर जोडून ॥ म्हणे हे इंदिरामानसरंजन ॥ निवारी येवोनि शक्ति हे ॥८७॥
ब्रह्मानंदा विश्वव्यापका ॥ दशावतारचरित्रचाळका ॥ मधुमुरनरकांतका ॥ निवारी प्रळयशक्ती हे ॥८८॥
वैकुंठीहूनि योगमाया ॥ हरीने धाडिली लवलाह्या ॥ तिणे ते शक्ती परतोनिया ॥ एकीकडे पाडिली ॥८९॥
यावरी तारके बाणांचे पूर ॥ स्वामीवरी सोडिले अपार ॥ मुख पसरोनि शिवकुमार ॥ तितुके गिळिता जाहला ॥१९०॥
नाना शस्त्रे अस्त्रशक्ती ॥ तारके सोडिल्या अनिवारगती ॥ तितुक्या गिळिल्या सहजस्थिती ॥ शास्त्रसंख्यावदनाने ॥९१॥
कल्पांतरुद्रासमान ॥ भयानक दिसे मयूरवाहन ॥ तारके ब्रह्मास्त्र दिधले सोडून ॥ तेही गिळी अवलीळे ॥९२॥
जितुके शस्त्रमंत्र निर्वाण ॥ तितुके प्रेरीतसे चहूकडून ॥ प्रळयकाळासम शिवनंदन ॥ गिळी क्षण न लागता ॥९३॥
मग निःशस्त्र तारकासुर ॥ स्यंदनाहूनि उतरला सत्वर ॥ स्वामीवरी धावे अनिवार ॥ सौदामिनीसारिखा ॥९४॥
ऐसे देखोनि षडानन ॥ कृतांता ऐसी हाक देऊन ॥ रथाखाली उतरून ॥ मल्लयुद्ध आरंभिले ॥९५॥
सप्तदिवसपर्यंत ॥ युद्ध झाले परम अद्भुत ॥ तारकासुर अत्यंत ॥ जर्जर केला आपटोनी ॥९६॥
पायी धरोनि अवलीला ॥ चक्राकार भोवंडिला ॥ मग धरणीवरी आपटिला ॥ चूर्ण झाला मृद्धटवत ॥९७॥
निघोनिया गेला प्राण ॥ दुंदुभी वाजवी शचीरमण ॥ पुष्पे वर्षती सुरगण ॥ कर जोडोनी स्तुति करिती ॥९८॥
मारिला जेव्हा तारकासुर ॥ तेव्हा सात वर्षाचा शिवकुमार ॥ मग सेनापतित्व समग्र ॥ इंद्रे त्यासी दीधले ॥९९॥
तारकासुराचे नगर ॥ इंद्रे लुटिले समग्र ॥ देवस्त्रिया सोडविल्या सत्वर ॥ सर्व देव मुक्त झाले ॥२००॥
लागला तेव्हा जयवाद्यांचा घोष ॥ कुमार गेला वाराणसीस ॥ नमूनि शिवमृडानिस ॥ सुख अपार दीधले ॥१॥
मग झाले मौजीबंधन ॥ सर्व तीर्थे करी षडानन ॥ मग कपाटी बैसला जाऊन ॥ अनुष्ठान करी सुखे ॥२॥
षडाननास भवानी म्हणत ॥ ब्रह्मचर्य केले आजपर्यंत ॥ आता स्त्री करूनि यथार्थ ॥ गृहस्थाश्रम करी की ॥३॥
षडानन म्हणे अंबेप्रती ॥ सांग स्त्रिया कैशा असती ॥ म्या देखिल्या नाहीत निश्चिती ॥ कैसी आकृति सांगे मज ॥४॥
अपर्णा म्हणे सुकुमारा ॥ मजसारिख्या स्त्रिया सर्वत्रा ॥ ऐकता हासे आले कुमारा ॥ काय उत्तरा बोलत ॥५॥
तुजसारिख्या स्त्रिया जरी ॥ तुजसमान मज निर्धारी ॥ तुझ्या वचनासी मातुश्री ॥ अंतर पडो नेदी मी ॥६॥
ऐसे कुमार बोलोन ॥ महाकपाटात जाय पळोन ॥ मग ते जगन्माता आपण ॥ धरू धाविन्नली तयाते ॥७॥
नाटोपे कुमार ते क्षणी ॥ अंबा दुःखे पडे धरणी ॥ जे त्रिभुवनपतीची राणी ॥ वेदपुराणी वंद्य जे ॥८॥
अरे तू कुमारा दावी वदना ॥ आला माझ्या स्तनासी पान्हा ॥ कोणासी पाजू षडानना ॥ निजवदना दाखवी ॥९॥
घेई तुझे दूधलोणी ॥ म्हणोनि कुमार वर्मी ते क्षणी ॥ बोले तेव्हा शापवाणी ॥ क्रोधेकरूनि कुमार तो ॥२१०॥
माझे दर्शना जी स्त्री येईल ॥ ती सप्तजन्म विधवा होईल ॥ स्वामीदर्शना पुरुष येईल ॥ कार्तिक मासी कृत्तिकायोगी ॥११॥
तो जन्म सभाग्य ॥ होईल धनाढ्य वेदपारंग ॥ अनामिक हो अथवा मातंग ॥ दर्शने लाभ समानचि ॥१२॥
ऋषि विनविती समस्त ॥ भवानी तुजलागी तळमळत ॥ भेटोनि येई त्वरित ॥ वाराणसीस जाऊनी ॥१३॥
मग स्वामी आनंदवना जाऊनी ॥ आनंदविली शिवभवानी ॥ उभयतांचे समाधान करूनी ॥ मागुती गेला पूर्व स्थळा ॥१४॥
स्कंदपुराणी कथा सूत ॥ शौनकादिकांप्रति सांगत ॥ ऐकता विघ्ने समस्त ॥ क्षणमात्रे दग्ध होती ॥१५॥
अपर्णाह्र्दयाब्जमिलिंदा ॥ श्रीधरवरदा ब्रह्मानंदा ॥ पूर्णब्रह्मा अनादिसिद्धा ॥ आनंदकंदा जगद्गुरु ॥१६॥
शिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड ॥ स्कंदपुराण ब्रह्मोत्तरखंड ॥ परिसोत सज्जन अखंड ॥ त्रयोदशोध्याय गोड हा ॥२१७॥
॥ इति त्रयोदशोऽध्यायः समाप्तः ॥
॥ श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु ॥
thanks for posting the valuable documents. i was looking for particularly this 13 adhyay. and i got it. thanks.
ReplyDeleteYou are Welcome!!
DeleteShivlilamrut adhyay 15 prakashit kela nahi ka? Mala sapdat nahiye. Ani shevatche 42 Ovyanche stotra vachayche ahe
ReplyDeleteSearch kara milel, tehi.
Deleteहर हर महादेव
ReplyDeleteओम नमःशिवाय,खुप खुप खुप धन्ययवाद 🙏
ReplyDeleteओम नमःशिवाय
ReplyDeleteOm namah shivay
ReplyDeleteom namaha shivay
ReplyDeleteThank you for posting this,Lord Shiva bless you...
ReplyDeleteShree shivlilamrut adhyay completed
ReplyDeleteShree shivay namostubhyam 🕉 namh shivay 🔱🔱