Original AfzalkhanVadh Powada

Herewith is the Original Afzalkhan Vadh (Assasination of Afzal Khan) Powada by Shahir Adyaandas. This is the oldest powada today available on record.
Though this has been considered as written during Shivaji's rule, as per history scholar G. H. Hare, this is was written after 1700AD.
Judging by the well-knit of composition and style of the ballad, we can safely assume that the art of 'Shahiri' had developed considerably when this was written.

चौक १
माझें नमन आधी गणा । सकळिक ऐका चित्त देऊन ॥
नमियेली सारज्या । ल्याली जडिताचें भूषण ॥
अज्ञानदासाचें वचन । नमिला सद्‌गुरु नारायण ॥
सद् गुरुच्या प्रसादें । संपूर्ण अंबेचें वरदान ॥
गाइन वजिराचें भांडण । भोसल्या सरजा दलभंजन ॥
फौजेवर लोटतां । यशवंत खंडेश्वरी प्रसन्न ॥
अज्ञानदास बोले वचन । गाइन राजाचें भांडण ॥
देश इलाइत । काबिज केलें तळकोंकण ॥१॥

चौक २
गड मी राजाचे गाईन । कोहज माहुली भर्जन ॥
पारगड कर्नाळा । प्रबळगड आहे संगिन ॥
मस्त तळा आणि घोसाळा । रोहरी आनसवाडी दोन ॥
कारला कासागड मंडन । दर्यांत दिसताती दोन ॥
गड बिरवाडी पांचकोन । सुरगड अवचितगड भूषण ॥
कुबल गड भीरिका कुर्डुगडाचें चांगुलपण ॥
धोडप तळकोंकणचे किल्ले, घाटावरले गड गाइन ॥२॥

चौक ३
गड आहे रोहिडा । जामली प्रतापगड मंडन ॥
मकरंदगड वांसोट । सिंहगड वृंदावन ॥
पुरंधराचें चांगुलपण । उंची झुलवा देत गगन ॥
सोन्याची सुवेळा आहे राजगड संगिन ॥
कोंडाण्यापासून तोरणा वर्ता । कोर रेखिली घाटमाथा ॥
तुंग आणि तुकोना । विसापुर लोहगड झुलता ॥
गड राहेरीची अवस्था । तीन पायर्‍या सोन्याच्या तक्ता ॥
दुसरा प्रतापगड पाहतां । अवघड दिसे घाटमाथा ॥३॥

चौक ४
मस्त हुडे दुर्गाचे खण । माहाल राजाचे गाइन ॥
पुणे भिस्तका दरगा । शेकसल्ला पीर, पाटण ॥
शिरवळ सुपे देस । घेतला ज्यानें इंदापुरा पासुन ॥
महाड गोरेगांवापासून । घेतले शिणगारपूर पाटण ॥
असे तुळजेचे परिपूर्ण । सोडविलें चवदा ताल कोंकण ।
घेतली बारा बंदरें । भाग्य राजाचें संगिन ॥४॥

चौक ५
देश दुनिया काबिज केली । बारा माउळें घेतलीं ॥
चंद्रराव कैद केला । त्याची गड जाउली घेतली ॥
चेतपाउली काबिज केली । ठाणी राजाचीं बैसलीं ॥
घेतली जाउली न् माहुली । कल्याण भिवंडी काबिज केली ॥
सोडविलें तळकोंकण । चेउलीं ठाणीं बैसविलीं ॥
कुबल, बांकी घरें । शिवराजाच्या हाता आलीं ॥
मुलाना हामाद । फिर्याद बाच्छायाप गेली ॥
बाच्छायजादी क्रोधा आली । जैशी अग्न परजळली ॥
जित धरावा राजाला । कुलवजिरांला खबर दिली ॥५॥

चौक ६
बाच्छाय(ये) पाठविले प्रमाण । वजीर बोलावा तमाम ॥
अबदुलखान, रस्तुम जुमा ॥ सिद्दी हिलाल, मुशेखान ॥
मेळविलें वजिरांला । बाच्छाय बोलावी कवणाला ? ॥
बोलावी बाजी घोरपडयाला । घाटग्या जुंझाररायाला ॥
बोलावी खर्‍या कोबाजीला । त्या नाइकजी पांढर्‍याला ॥
देवकांत्या जीवाजीला । मंबाजी भोसल्याला ॥
बावीस उंबराव मिळुनी । आले बाच्छाय सभेला ॥६॥

चौक ७
बाच्छायजादा पुसे वजीरांला । धरीसा आहे कोण शिवराजाला ॥
बावीस उंबराव आले सभेला । विडा पैजेचा मांडिला ॥
सवाई अबदुल्या बोलला । ’जिता पकडूं मैं राजाला’ ।
निरोप दिला कुल्‌वजिराला । अबदुल सदरे नवाजिला ॥
विडा पैजेचा घेतला (म्हणून) । तुरा मोत्याचा लाविला ॥
गळांअ घातलीं पदकें । खान विजापुरीं बोलला ॥
फिरंग घोडा सदरे दिला । बाच्छायानें नवाजीला ॥
तीवरसांची मोहीम । घेऊन अबदुल्या चालला ॥७॥

चौक ८
खान कटकबंद केला । कोटाबाहेर डेरा दिला ॥
मोठा अपशकुन जाहला । फत्यालसकरा हत्ती मेला ॥
खबर गेली बाच्छायाला । बिनीचा हत्ती पाठविला ॥
बारा हजार घोडा । अबदुलखानालागीं दिला ॥८॥

चौक ९
संगात कुंजर मस्त हत्ती । घेतली झगडयाची मस्तुती ॥
आरोब्याच्या गाडया । कोतवालतेजी धांवा घेती ।
सातशें उंट आहे बाणांचा । करडा लष्करी खानाचा ।
वजीर अबदुलखान । त्याच्या दळाची गणती ।
बारा हजार घोडा । उंबराव ताबिन चालती ॥९॥

चौक १०
तेथुनि कुच केलें कटकाला । अबदुल फौजेनें चालिला ॥
मजलीवर मजल । अबदुल तुळजापुरा आला ॥
फोडिली तुळजा । वरती मसुदच बांधिली ॥
मसुद बांधुनी । पुढें गाय जब केली ॥
अबदुलखान फोडी देवीला । ’कांहीं एक अजमत दाव मला’ ॥
कोपली भद्रकाली । बांधुनी शिवराजाप दिला ।
अंबा गेली सपनांत (ला) । कांहीं एक बोल शिवराजाला ॥
’बत्तीस दातांचा बोकड । आला वधायाला’ ॥१०॥

चौक ११
तेथून कुच केलें कटकाला । अबदुल दरमजली चालिला ॥
मजलीवर मजल । अबदुल माणकेश्वरा आला ॥
तेव्हां त्या अबदुलखानानें । हाल मांडिले देवाला ॥
तेथुनि कुच केलें कटकाला । अबदुल फौजेनें चालिला ॥
मजलीवर मजल । अबदुल करकंभोशा आला ॥
तेथुनि कुच केलें कटकाला । अबदुल दरमजली चालिला ॥
मजलीवर मजल । वेगीं पंढरपुरा आला ॥
फोडिला विठोबा । पुंडलिक पाण्यात टाकिला ॥११॥

चौक १२
खान (नें) कुच केलें कटकाला । अबदुल फौजेनें चालिला ॥
मजलीवर मजल । वेगीं महादेवासी आला ॥
तेव्हां त्या अबदुलखानानें । दंड बांधिला शंभुला ॥
हाल हिंदुच्या देवाला । अबदुलखान (नें) धाक लाविला ॥
तेथुनि कुच केलें कटकाला । अबदुल दरमजली चालिला ।
मजलीवर मजल । अबदुल रहिमतपुरा आला ॥१२॥

चौक १३
अबदुल आलासे बोलती । धाकें गड किल्ले कांपती ॥
वजीर उंबराव बोलती । ’शिवाजीस गडे कोंडू’, म्हणती ।
अबदुल सारा आहे किती । त्याच्या दळाची गणती ॥
बारा हजार घोडा । उंबराव ताबिन चालती ॥
सौंदळीं भांडतां । मग कणकीला मीठ किती ? ॥१३॥

चौक १४
तेथुनि कुच केलें कटकाला । अबदुल वांईलागी आला ॥
आपुल्या मुलखांत राहिला । कोट बांधुन पिंजरा केला ॥
बरेपणाचा कागद (देउन) । हेजिब महाराजाप गेला ॥
राजा पुण्यात मस्त झाला । देश पाठीशीं घेतला ॥
सोडून दिले किल्ले । डेरा जाउलींत दिला ॥
राजा जाउलींत राहिला । हेजिब अबदुल्याचा आला ॥१४॥

चौक १५
हेजिब बोले महाराजाला । ’खान बर्‍यापणाशीं आला ॥
खानाला भेटतां । थोर बाच्छाये सल्ला झाला’ ॥
राजा बोले हेजिबाला । ’कशाला बोलवितां वांईला ? ॥
किल्ले गड कोट । दवलत खानाच्या हवाला ॥
जाउली खानाच्या हवाला । लिहून देतों हेजिबाला ॥
बैसूं दोघेजण । खान बुध सांगेल आम्हांला’ ।
लुगडीं दिलीं हेजिबाला । हेजीब ’बेगीं’ रवाना झाला’ ॥१५॥

चौक १६
हेजिबाची खबर ऐकुनी । अबदुल महाभुजंग झाला ॥
अबदुलखान (नें) कउल दिला । रोटीपीर पाठविला ॥
’भिउ नको शिवाजी भाई । आहे तेरा मेरा सल्ला ॥
तुझे गड तुझ्या हवाला । आणिक दवलत देतों तुला ॥
तुझी थोडीशी गोष्ट । क्रिया शहाजीची आम्हाला’ ॥
इकडे कउल पाठविला । (पण) शीलचा राउत निवडिला ॥
हत्तीचे पायीं तोरड । लाविला गजढाळा ॥
नदरे पडतां । दस्त करा शिवराजाला ॥१६॥

चौक १७
राजा हेजीबासि बोलतो । "खंड काय मला मागतो ॥
चउआगळे चाळीस गड । मी अबदुलखानालागीं देतों ।
मजवर कृपा आहे खानाची । जावलींत सदरा सवारितो ॥
तेथें यावें भेटायाला । मी खानाची वाट पाहतों "॥
हेजिब तेथुनि निघाला । अबदुलखानाजवळ आला ॥
अबदुलखानामोहरें । हेजिब (बें) टाकिला प्रमाण ॥
अबदुल पाहतो वाचुन । "खुंटले गनिमाचें मरण" ॥
हाती आले गड किल्ले । खुशी जहाला अबदुलखान ॥१७॥

चौक १८
हिगडे सल्ला कउल दिला । खासा राउत निवडिला ॥
चार हजार घोडा । हालका धराया चालला ॥
हत्तींचे पायिं तोरड ज्याला । वरी सोडिल्या गजढाला ॥
फौजामागें फौजा । भार कडक्यानें चालला ॥
रडतोंडीच्या घाटाखालीं । अबदुल सारा उतरुं दिला ॥
इसारत सरज्याच्या लोकांला । ज्यांणीं घाट बळकाविला ॥
मागल्याची खबर नाहीं पुढिल्याला । कटकाची खबर, कैची त्याला ॥
जाऊं जाणें येऊं नेणें । ही गत झाली अबदुल्याला ॥
जावलींत उतरुनि । अबदुल दिशीभुला जाहला ॥१८॥

चौक १९
राजानी सदरा सवारिल्या । गाद्या पडगाद्या घातल्या ॥
तिवाशा जमखान टाकिले । सदर पिकदाण्या ठेविल्या ॥
सुरंग चारी खांब सदरेचे । वरी घोंस मोतीयांचें ॥
माणिकाच्या भरणी । हारी मोत्यांच्या बसविल्या ॥
दुसरे सदरेची मांडणी । सूर्य लखलखितो गगनीं ।
मणिकाचे ढाळ । सदरे सुवर्णाचें पाणी ॥
काचबंदी पटांगणाचा ढाळ । कापुर कस्तुरी परिमळ ॥१९॥

चौक २०
तिसरे सदरेची मांडणी । हिरे जोडिले खणोखणीं ॥
खासियाचे पलंग । ते ठेवोनी मध्यस्थानीं ॥
वाळियाच्या झांजी । दबण्याचे कुंड घालोनी ॥
बराणपुरी चिटाचे । आडोआड पडदे बांधुनी ॥
चाहुंकोनी चारी समया । चांदवा जडिताचा बांधोनी ॥
घोंस मोतियांचे । वर ठिकडी नानापरिची ॥
अवघी जडिताची लावणी । हिरे जोडिले खणोखणीं ॥
बहुत सवारिल्या सदरा ॥ ऐशी नाहीं देखिल्या कोणी ॥२०॥

चौक २१
राजानीं सदरा सवारिल्या । हेजिब अबदुल्यास धाडिला ॥
मोरो ब्राह्मण पाठविला । अबदुलखानासी बोलाविला ॥
"चार हजार घोडा । कोण्या कामास्तव आणिला ?" (म्हणून) त्यानें बाहेर निराळा ठेविला ।
दहा पांचांनिशीं चालिला ॥ "एकांतीच्या गोष्टी ।
तेथें दहा पांच कशाला ॥ पालखी दुर करा भोईयाला ।"
खासा अबदुल चालला ॥ "हात चालावा व्हा । दुर करा" म्हणे खानाला ॥
वस्त्रें केली हेजीबाला । शामराज नवाजीला ॥२१॥

चौक २२
भवानीशंकर प्रसन्न ज्याला । तुळजा मदत शिवराजाला ॥
भोग पुरला खानाचा । अबदुल जावळींत आला ॥
बिनहत्याराविण मोकळा । अबदुल सदरेलागीं आला ।
अबदुल पहिले सदरे गेला । सदर देखुनी सुखी झाला ॥
’ऐशी सदर नव्हती । आमच्या आली इदलशाला ॥"
खान दुसरे सदरे गेला । सदर देखुनि सुखी झाला ॥
’ऐशी सदर नव्हती । नवरंगशा बाच्छायाला" ॥
अबदुल तिसरे सदरे गेला । सदर देखुनि सुखी झाला ॥
"ऐसी सदर नाहीं अवरंगशा बाच्छायाला" ॥ अबदुलखान बोलिला ।
"शिवाजीस आणा भेटायाला" ॥२२॥

चौक २३
राजा नवगजींत बैसला । मोरो, शाम बोलविला ॥
रघुनाथ पेशवे । नारो शंकर पाचारिला ॥
दहातोंडया माणकोजीला । त्या इंगळ्या सुभानजीला ॥
देवकांत्या जीवाजीला । राजानें बोलाविले तुम्हांला ॥
करनखर्‍या सुभानजीला । बेलदारा पिलाजीला ॥
त्या बोबडया बहिरजीला । सरदार आले भेटायाला ॥२३॥

चौक २४
राजा विचारी भल्या लोकांला । "कैसें जावें भेटायाला" ॥
बंककर कृष्णाजी बोलला । "शिवबा सील करा अंगाला" ॥
भगवंताची सील ज्याला----। आंतून, (तो) बारिक झगा ल्याला ॥
मुसेजरीच्या सुरवारा । सरजा (जें) बंद सोडुन दिला ॥
डावे हातीं बिचवा त्याला (ल्याला) । वाघनख सरज्याच्या पंजाला ।
पटा जिव म्हाल्याप दिला । सरजा बंद सोडुन चालिला ॥२४॥

चौक २५
"माझा रामराम दादानु" ॥ गडच्या गडकर्‍या बोलिला ॥
जतन भाईनु करा । आमच्या संभाजीराजाला ॥
सराईत उमाजी राज्य (राजा) होईल तुम्हांला ॥
गड निरवितो गडकर्‍याला राज्य निरवितो नेतोजीला ॥
निरवानिरव दादानु । विनंती केली सकलीकाला ॥
"येथुनि सलाम सांगा । माझा शहाजी महाराजाला" ॥
खबर गेली जिजाऊला । शिवबा जातो भेटायला ॥
पालखींत बैसुनी । माता आली भेटायाला ॥२५॥

चौक २६
शिवबा बोले जिजाऊ सवें । "बये वचन ऐकावें ॥
माझी आसोशी खानाला । "बये जातों भेटायाला" ॥
जिजाऊ बोले महाराजाला । "शिवबा न जावें भेटायाला ॥
मुसलमान बेइमान । खान राखिना तुम्हांला" ॥
राजा बोले जिजाऊला । "येवढी उंबर झाली भेट दिली नाहीं कोणाला ॥
येवढी गोष्ट माते । आज द्यावी मला ॥
आई अबदुलखान आला ॥ यानें धाक लाविला देवाला" ॥
जिजाऊ बोले महाराजाला । "शिवबा बुद्धिनें काम करावें ।
उसनें संभाजीचें घ्यावे" ॥२६॥

चौक २७
जिजाऊ घेती अलाबला । "शिवबा चढती दवलत तुला ॥
घे यशाचा विडा" । शिवबा स्मरे महादेवाला ।
गळां घातली मिठी । मातेच्या चरणासी लागला ॥
ध्यानीं आठवुनी भगवंताला । शिवाजी राजा सदरे गेला ॥२७॥

चौक २८
"पहिला सलाम । माझा भवानीशंकराला ॥
दुसरा सलाम । माझा शहाजी महाराजाला ।
तिसरा सलाम । अमचे अबदुलखानाला " ।
शिवाजी सरजे सलाम केला । अबदुलखान (नानें) गुमान केला ॥
मनीं धरलें कपट । पुरतें कळलें महाराजाला ॥
मग तो शिवाजी सरज्याला । खान दापुनी बोलला ॥
"तूं तो कुणाबीका छोकरा । सवरत बाच्छाई सदरा" ॥२८॥

चौक २९
इतक्या उपरी राजा बोले । त्या अबदुलखानाला ॥
"खाना ज्याची करणी त्याला । कांहीएक भ्यावें रघुनाथाला ॥
तुम्ही जातीचे कोण । आम्ही जाणतों तुम्हाला ॥
तूं तरी भटारनीका छोरा । शिवाजी सरज्यापर लाया तोरा" ॥
यावर अबदुल बोलला ॥ "शिवा तुम चलो विजापुराला" ॥
"शिवाजी सरजे नेतां । बहुत दिन लागतील खानाला ॥
कळला पुरुषार्थ । तुमचा बसल्या जाग्याला" ॥२९॥

चौक ३०
"अबदुल जातका भटारी । तुमने करना दुकानदारी" ॥
इतकिया उपरी । अबदुल मनीं खवळिला पुरा ॥
कव मारिलि अबदुल्यानें । सरजा गवसून धरला सारा ॥
चालविली कटयार । सीलवर मारा न चाले जरा ॥
सराईत शिवाजी । त्यानें बिचव्याचा मारा केला ।
उजवे हातीं बिचवा त्याला । वाघनख सरजाच्या पंजाला ॥
उदरच फाडुनी । खानाची चरबी आणिली द्वारा ॥३०॥


चौक ३१
खान "लव्हा लव्हा" बोलिला । खानाचा लव्हा बेगिन आला ॥
राजानें पट्टा पडताळिला । अबदुलखानानें हात मारिला ।
शिरींचा जिरेटोप तोडला । सरजा(ला) जरासा लागला ।
भला सराईत शिवाजी । पटयाचा गुंडाळा मारिला ॥
मान खांदा गवसुनी । जानव्याचा दोरा केला ॥
अबदुलखान शिवाजी दोनी । भांडती दोनी धुरा ॥
बारा हजार घोडा । सरदार नाहीं कोणी तिसरा ॥३१॥

चौक ३२
अबदुलखान झाला पुरा । कृष्णाजी ब्राह्मण उठावला ॥
शिवाजी राजा बोलला । "ब्राह्मणा मारुं नये तुला ।
तुजशीं मारतां शंकर हांसेल आम्हांला" ॥ नाइकतां ब्राह्मणें ।
हात दुसरा मारिला । "ब्राह्मणा मारुं नये तुला ।
क्रिया शहाजीची आम्हांला" ॥ कृष्णाजी ब्राह्मण(णें) ।
हात तिसरा टाकिला ॥ (तरी) होईल ब्रह्महत्या भोंसल्यासी ।
( म्हणून ) शिवांजीनें राखिला ॥ कृष्णाजी ब्राह्मण मागें सरला ।
सैद बंडु मोहरे आला ॥ जवळ होता जिउ म्हाल्या ।
त्यानें सैद पुरा केला ॥३२॥

चौक ३३
संशय खानाचा फिटला । खान (नें) पळतां पाय काढिला ॥
मेळविला भोयांनीं । पालखींत घालून चालविला ॥
कावजीचा संभाजी भोंसला । मोठे उडीनें आला ॥
जखमा केल्या भोग्यांच्या पाया(ला) । खटारां धरणीवर पाडिला ।
शिवाजीराजा बेगिन आला । शिर कापुनी गडावर गेला ॥
जराचाच मंदिल । शिरीं त्या संभाजीचे घातला ॥
फाजिलखाना क्रोध आला । बाण आणि बंदुखा थोर वर्षाव एकच केला ॥
शिवाजीराजाचा चपाटा । फाजिलखान बारा वाटा ॥
हाल महाराजाचे झाले । अबदूलच्या लोकांला ॥३३॥

चौक ३४
प्रतापगडाहुनि केला हल्ला । मारिती खुण सरज्याच्या लोकांला ॥
धरल्या चारी वाटा । ज्यांनीं घाट बळकाविला ॥
दळ त्या समई । पायदळाचा कडका आला ॥
सिलीमकर, खोपडया, । काकडया, सुरव्या, लोटला ॥
अंगद हनुमंत रघुनाथाला । पायचे पायदळ शिवाजीराजाला ॥
"फिरंग ठेवी जाउद्या, त्याला । राखु नका तुम्ही उगारल्या पाइकाला" ॥
फत्ते महाराजाची झाली । वाट दिली कुलवजीराला ॥३४॥

चौक ३५
पळतां फाजिलखान । त्याचा दुमाळा घेतला ॥
माघारा फिरोनि । जान(नें) हातीचा आरोबा दिला ॥
शिवाजीचे हाल । फाजिलखान घाय (यें) पुरा केलाअ ।
घोडा आणि राऊत । ज्यांणीं पाडाव केला ॥
वळल्या हातीवरल्या ढाला । चार हजार घोडा अबदुल्या जावळींत बुडविला ॥
भवानी शंकर प्रसन्न ज्याला । यश राज्याला खंडयाला ।
सरज्या तोरड महीमोर्तब शिवाजीला । फत्ते झाली महाराजाची ते वेळ पन्हाळा घेतला ॥३५॥

चौक ३६
अज्ञानदास विनवी श्रोत्याला । राजा अवतारी जन्मला ॥
नळनीळ सुग्रीव जांबूवंत । अंगद हनुमंत रघुनाथाला ॥
एकांती भांडन । जैसें राम रावणाला ॥
तैसा शिवाजी सरजा । एकांती नाटोपे कवणाला ॥
दृष्टी पर्यस शिवाजीला । कलीमधीं अवतार जन्मला ॥
विश्वाची जननी । अंबा बोले शिवाजीला ॥
मोठें भक्तीचें फळ । महादेव भाकेला गोंविला ॥
जिकडे जाती, तिकडे यश राज्याच्या खंडाला ॥३६॥

चौक ३७
माता जिजाऊ बोलली । पोटीं अवतार जन्मला ॥
शंकपाळ शिवाजी महाराजानें केला । आतां मी गाईन ।
भोंसले शिवरायाच्या ख्याति ॥ दावा हेवा जाण ।
अखेर संग्रामाच्या गति ॥ राजगड राजाला ।
प्रतापगड जिजाऊला ॥ धन्य जिजाऊचे कुशी ।
राजा अवतार जन्मला ॥ आपल्या मतें अज्ञानदासानें ।
बीरमाल राज्याचा गाइला ॥ शिवाजी सरज्यानें ।
इनाम घोडा बक्षीस दिला ॥ शेरभर सोन्याचा ।
तोडा हातांत घातला ॥ यश जगदंबेचें ।
तुळजा प्रसन्न शिवराजाला ॥३७॥