Ashtavakra Geeta - Adhyay 1

अध्याय १ :- साक्षी 

Saksi - Vision of the Self as the All-pervading Witness. It all starts when King Janaka asks the sage Ashtavakra how he can attain Knowledge, detachment, liberation. Ashtavakra tells him.

॥ जनक उवाच ॥

कथं ज्ञानमवाप्नोति कथं मुक्तिर्भविष्यति ।

वैराग्यं च कथं प्राप्तं एतद् ब्रूहि मम प्रभो ॥१॥

जनक म्हणाला,
हे प्रभो, ज्ञान कसें प्राप्त होईल, मुक्ति कशी मिळेल व वैराग्य कसें प्राप्त होईल हें मला समजावून सांगा. ॥१॥
Janaka said: How is knowledge to be acquired? How is liberation to be attained? And how is dispassion to be reached? Tell me this, sir.

॥ अष्टावक्र उवाच ॥

मुक्तिं इच्छसि चेत्तात विषयान् विषवत्त्यज ।

क्षमार्जवदयातोषसत्यं पीयूषवद् भज ॥२॥

अष्टावक्र म्हणाला,
हे प्रिय, तुला जर मुक्तीची इच्छा असेल तर विषयांना विष समजून त्यांचा त्याग कर आणि क्षमा, आर्जव, दया, संतोष व सत्य यांना अमृत समजून त्यांचें सेवन कर. ॥२॥
Ashtavakra said: If you are seeking liberation, my dearest one, shun the objects of the senses like poison. Draught the nectar of tolerance, sincerity, compassion, contentment and truthfulness.

न पृथ्वी न जलं नाग्निर्न वायुर्द्यौर्न वा भवान् ।

एषां साक्षिणमात्मानं चिद्रूपं विद्धि मुक्तये ॥३॥

तूं स्वतः पृथ्वी नाहींस, पाणी नाहींस, अग्नि नाहींस, वायु नाहींस किंवा आकाशही नाहींस. मुक्ति मिळविण्याकरितां, या सर्वांचा साक्षी जो चैतन्यरुप आत्मा तो तूं आहेस असें जाण. ॥३॥
You are neither earth, water, fire, air or even ether. For liberation know yourself as consisting of consciousness, the witness of these five.

यदि देहं पृथक् कृत्य चिति विश्राम्य तिष्ठसि ।

अधुनैव सुखी शान्तो बन्धमुक्तो भविष्यसि ॥४॥

जर तूं देहाला स्वतःपासून अलग करुन चैतन्यांत स्थिरावलास तर आत्तां-या क्षणींच--तूं सुखी, शान्त व बंधमुक्त होऊन जाशील. ॥४॥
If only you will remain resting in consciousness, seeing yourself as distinct from the body, then even now you will become happy, peaceful and free from bonds.

न त्वं विप्रादिको वर्णो नाश्रमी नाक्षगोचरः ।

असङ्गोऽसि निराकारो विश्वसाक्षी सुखी भव ॥५॥

तूं ब्राह्मणादि वर्ण असलेला नाहींस किंवा तूं चार आश्रमांतलाही नाहींस, तसाच तूं डोळे आदि इंद्रियांचा विषय नाहींस. तूं असंग, निराकार विश्वाचा साक्षी आहेस हें जाण व सुखी हो. ॥५॥
You do not belong to the Brahmin or warrior or any other caste, you are not at any stage, nor are you anything that the eye can see. You are unattached and formless, the witness of everything - now be happy.

धर्माधर्मौ सुखं दुःखं मानसानि न ते विभो ।

न कर्तासि न भोक्तासि मुक्त एवासि सर्वदा ॥६॥

हे व्यापक, धर्म-अधर्म, सुख-दुःख हे सर्व मनाचे आहेत. तुला-आत्मरुपाला-ते लागू नाहींत. तूं कर्ता नाहींस आणि भोक्ताही नाहींस. तूं तर सदा सर्व काळ मुक्तच आहेस.॥६॥
Righteousness and unrighteousness, pleasure and pain are purely of the mind and are no concern of yours. You are neither the doer nor the reaper of the consequences; you are always free.

एको द्रष्टासि सर्वस्य मुक्तप्रायोऽसि सर्वदा ।

अयमेव हि ते बन्धो द्रष्टारं पश्यसीतरम् ॥७॥

हे राजन्‌, तूंच एक सर्वांचा द्रष्टा आहेस व सदैव सर्वार्थानें मुक्त आहेस. पण स्वतः स्वयंप्रकाश व सर्वांचा साक्षी असतांना, स्वतःला सोडून इतरांना तूं द्रष्टा मानतोस हेंच बंधन आहे. ॥७॥
You are the one witness of everything, and are always totally free. The cause of bondage is that one sees the witness as something other than this.

अहं कर्तेत्यहंमानमहाकृष्णाहिदंशितः ।

नाहं कर्तेति विश्वासामृतं पीत्वा सुखी भव ॥८॥

’मी कर्ता आहें’ अशा अहंकाररुपी कृष्णसर्पानें दंश केलेला तूं, ’मी कर्ता नाहीं’ अशा विश्वासरुपी अमृताचें सेवन करुन सुखी हो. ॥८॥
Since you have been bitten by that black snake of self-opinion - thinking foolishly that 'I am the doer,' now drink the nectar in the fact that "I am not the doer", and now be happy.

एको विशुद्धबोधोऽहं इति निश्चयवह्निना ।

प्रज्वाल्याज्ञानगहनं वीतशोकः सुखी भव ॥९॥

’मी एक विशुद्ध बोध आहें’ या निश्चयरुपी अग्नीनें अज्ञानरुपी वनाला जाळून शोकरहित व सुखी हो. ॥९॥
Burn down the forest of ignorance with the fire of understanding. Know 'I am the one pure awareness.' With such ashes now be happy, free from distress.

यत्र विश्वमिदं भाति कल्पितं रज्जुसर्पवत् ।

आनन्दपरमानन्दः स बोधस्त्वं सुखं भव ॥१०॥

दोरीवर जसा सापाचा आभास होतो तसा ’ज्या’ वर ह्या संसाराचा आभास होतो, ’तो’ बोध तूं आहेस हें जाण व सुखानें विहार कर. ॥१०॥
That in which all this appears is but imagined like the snake in a rope; that joy, supreme knowledge and awareness is what you are; now be happy.

मुक्ताभिमानी मुक्तो हि बद्धो बद्धाभिमान्यपि ।

किंवदन्तीह सत्येयं या मतिः सा गतिर्भवेत् ॥११॥

मुक्तीचा निर्धार (अभिमान) ठेवणारा मुक्तच होतो व बद्ध असण्याचा न्यूनगंड (अभिमान) बाळगणारा बद्धच होतो. कारण ’जशी मति तशी गति’ ही लोकोक्ति खरीच आहे. ॥११॥
If one thinks of oneself as free, one is free, and if one thinks of oneself as bound, one is bound. Here this saying 'Thinking makes it so' is true.

आत्मा साक्षी विभुः पूर्ण एको मुक्तश्चिदक्रियः ।

असंगो निःस्पृहः शान्तो भ्रमात्संसारवानिव ॥१२॥

आत्मा साक्षी आहे, व्यापक आहे, पूर्ण आहे, एक आहे, मुक्त आहे, चैतन्यरुप आहे, क्रियारहित आहे, संगरहित आहे, इच्छारहित आहे, शांत आहे, पण श्रमामुळें संसाववान आहे असा भासतो. ॥१२॥
Your real nature is one perfect, free, and action-less consciousness, the all-pervading witness - unattached to anything, desire-less, at peace. It is illusion that you seem to be involved in any other matter.

कूटस्थं बोधमद्वैतमात्मानं परिभावय ।

आभासोऽहं भ्रमं मुक्त्वा भावं बाह्यमथान्तरम् ॥१३॥

हे जनका, ’अहं’ च्या आभासानें सर्व बाह्य वस्तूंशीं ममत्व भाव निर्माण होतो, त्याचा त्याग करुन, मी कूटस्थ, असंग, ज्ञानस्वरुप, अद्वैत व व्यापक आत्मा आहें असा ध्यास घे-तीव्र भावना राहूं दे. ॥१३॥
Meditate on yourself as motionless awareness, free from any dualism, giving up the mistaken idea that you are just a derivative consciousness; anything external or internal is false.

देहाभिमानपाशेन चिरं बद्धोऽसि पुत्रक ।

बोधोऽहं ज्ञानखंगेन तःनिकृत्य सुखी भव ॥१४॥

हे पुत्रा, फार काळापासून ’मी देह आहें’ या-देहाच्या अध्यासपाशानें तूं बांधलेला आहेस पण मी बोधरुप आहें या ज्ञानाच्या तरवारीनें तो धारणापाश तोडून टाक व सुखी हो. ॥१४॥
You have long been trapped in the snare of identification with the body. Sever it with the knife of knowledge that "I am awareness", and be happy, my dearest.

निःसंगो निष्क्रियोऽसि त्वं स्वप्रकाशो निरंजनः ।

अयमेव हि ते बन्धः समाधिमनुतिष्ठति ॥१५॥

तूं असंग, क्रियाशून्य, स्वयंप्रकाश आणि निर्दोष आहेस. पण समाधीचे प्रयत्‍न करण्याची क्रिया हेंच बंधन आहे. तूं फक्त मुक्त असल्याची घोषणा कर, क्रिया नको. ॥१५॥
You are really unbound and action-less, self-illuminating and spotless already. The cause of your bondage is that you are still resorting to stilling the mind.

त्वया व्याप्तमिदं विश्वं त्वयि प्रोतं यथार्थतः ।

शुद्धबुद्धस्वरूपस्त्वं मा गमः क्षुद्रचित्तताम् ॥१६॥

हें सारेम विश्व तूंच व्यापलें आहेस, तें तुझ्यांतच सामावलें आहे, तूं यथार्थतः शुद्ध चैतन्यस्वरुप आहेस. म्हणून संकोचून क्षुद्र मनाचा-चित्ताचा होऊं नकोस. ॥१६॥
All of this is really filled by you and strung out in you, for what you consist of is pure awareness - so don't be small-minded.

निरपेक्षो निर्विकारो निर्भरः शीतलाशयः ।

अगाधबुद्धिरक्षुब्धो भव चिन्मात्रवासनः ॥१७॥

तूं अपेक्षारहित आहेस, निर्विकार आहेस, स्वनिर्भर (स्वतःपरिपूर्ण-चिद्‌घनरुप) आहेस, शांतीचें आणि मुक्तीचें स्थान आहेस, अगाध बुद्धि आहेस, क्षोभरहित आहेस, म्हणून चैतन्यमात्रावर श्रद्धा ठेवणारा हो. ॥१७॥
You are unconditioned and changeless, formless and immovable, unfathomable awareness, imperturbable- such consciousness is un-clinging.

साकारमनृतं विद्धि निराकारं तु निश्चलं ।

एतत्तत्त्वोपदेशेन न पुनर्भवसंभवः ॥१८॥

साकाराला मिथ्या समज, निराकाराला निश्चल-नित्य-ओळख. या यथार्थ (तत्त्व) उपदेशानें पुन्हा तुझी संसारांत उत्पत्ति होणार नाहीं. ॥१८॥
Recognise that the apparent is unreal, while the un-manifest is abiding. Through this initiation into truth you will escape falling into unreality again.

यथैवादर्शमध्यस्थे रूपेऽन्तः परितस्तु सः ।

तथैवाऽस्मिन् शरीरेऽन्तः परितः परमेश्वरः ॥१९॥

ज्याप्रमाणें आरशांत पडलेल्या प्रतिबिंबामध्यें आरसाच आंत व बाहेर असतो, त्याप्रमाणे या शरिराच्या आंत व बाहेर परमेश्वरच भरलेला आहे. ॥१९॥
Just as a mirror exists as part and apart from its reflected images, so the Supreme Lord exists as part and apart from this body.

एकं सर्वगतं व्योम बहिरन्तर्यथा घटे ।

नित्यं निरन्तरं ब्रह्म सर्वभूतगणे तथा ॥२०॥

ज्याप्रमाणें सर्वव्यापी आकाश घटाच्या आंत व बाहेर असतें, त्याप्रमाणेंच नित्य आणि निरंतर ब्रह्म सर्व भूतमात्राला व्यापून आहे. ॥२०॥
Just as one and the same all-pervading space exists within and without a jar, so the eternal, everlasting Being exists in the totality of things.