Ashtavakra Geeta - Adhyay 2

अध्याय २ :-

Ascaryam - Marvel of the Infinite Self Beyond Nature
It works! Upon hearing Ashtavakra’s words Janaka realizes his True Nature. Enraptured, he describes the joy and wonder of his new state.

॥ जनक उवाच ॥

अहो निरंजनः शान्तो बोधोऽहं प्रकृतेः परः ।

एतावन्तमहं कालं मोहेनैव विडंबितः ॥१॥

जनक म्हणाला
आश्चर्य ! आपण काय सांगत आहां ? मी निर्दोष आहें, शान्त आहें ! बोध आहें ! प्रकृतीच्या पलीकडचा आहें ! आश्चर्य आहे कीं इतके दिवस मी मोहानें फसलों होतों. ॥१॥
Janaka said: 1. Truly I am spotless and at peace, the awareness beyond natural causality. All this time I have been afflicted by delusion.

यथा प्रकाशयाम्येको देहमेनं तथा जगत् ।

अतो मम जगत्सर्वमथवा न च किंचन ॥२॥

जसा या देहाला एकटा मी प्रकाशित करतों, तसाच सार्‍या संसारालाही प्रकाशित करतों. म्हणूनच एक तर हें सर्व जगत्‌ माझें आहे किंवा माझें कांहींच नाहीं. ॥२॥
2. As I alone give light to this body, so do I enlighten the world. As a result the whole world is mine, and, alternatively, nothing is.

स शरीरमहो विश्वं परित्यज्य मयाधुना ।

कुतश्चित् कौशलाद् एव परमात्मा विलोक्यते ॥३॥

आश्चर्य आहे कीं, शरीरासुद्धां सार्‍या जगाचा त्याग करुन कुठल्या तरी कौशल्यानें अर्थात्‌ अष्टावक्राच्या केवळ उपदेशानेंच मी परमात्मा पाहात आहें. ॥३॥
3. So now abandoning the body and everything else, suddenly somehow my true self becomes apparent.

यथा न तोयतो भिन्नास्तरंगाः फेनबुद्बुदाः ।

आत्मनो न तथा भिन्नं विश्वमात्मविनिर्गतम् ॥४॥

जशा पाण्यावर लाटा-लहरी उठतात, बुडबुडे व फेस उठतो पण ते पाण्यापेक्षां वेगळे नाहींत, त्यावरच उठतात व त्यांतच नाहींसे होतात. त्याप्रमाणेंच आत्म्याहून भिन्न इथें काहीं नाहीं. सर्व अभिन्न आहे. ॥४॥
4. Just as waves, foam and bubbles are not different from water, so all this which has emanated from oneself, is no other than oneself.

तन्तुमात्रो भवेद् एव पटो यद्वद् विचारितः ।

आत्मतन्मात्रमेवेदं तद्वद् विश्वं विचारितम् ॥५॥

विचार केला असतां वस्त्र म्हणजे तंतूंचा समुदाय-तंतूच; तसेंच, विचार केला असतां हा संसारही आत्मसत्ताच आहे. ॥५॥
5. Just as cloth when examined is found to be just thread, so when all this is analysed it is found to be no other than oneself.

यथैवेक्षुरसे क्लृप्ता तेन व्याप्तैव शर्करा ।

तथा विश्वं मयि क्लृप्तं मया व्याप्तं निरन्तरम् ॥६॥

उसाच्या रसापासून बनलेल्या साखरेंत जसा उसाचा रस असतोच, तसा माझ्यांतून निर्माण झालेल्या विश्वांत मी आहेंच. ॥६॥
6. Just as the sugar produced from the juice of the sugarcane is permeated with the same taste, so all this, produced out of me, is completely permeated with me.

आत्मज्ञानाज्जगद् भाति आत्मज्ञानान्न भासते ।

रज्ज्वज्ञानादहिर्भाति तज्ज्ञानाद् भासते न हि ॥७॥

आत्म्याबद्दलच्या अज्ञानानें संसार भासतो पण त्याचें ज्ञान झालें तर तो भासत नाहीं. जशी दोरी अज्ञानामुळें----माहीत नसल्यानें----सापासारखी भासते, पण ती दोरी आहे असें ज्ञान होतांच तशी वाटत किंवा भासत नाहीं. ॥७॥
7. From ignorance of oneself, the world appears, and by knowledge of oneself it appears no longer. From ignorance of the rope a snake appears, and by knowledge of the rope the snake appears no longer.

प्रकाशो मे निजं रूपं नातिरिक्तोऽस्म्यहं ततः ।

यदा प्रकाशते विश्वं तदाहं भास एव हि ॥८॥

प्रकाश माझें स्वरुप आहे. मी त्याहून वेगळा नाहीं. जेव्हां विश्वसंसार प्रकाशित होतो तेव्हां तो माझ्या प्रकाशानेंच प्रकाशित होतो. ॥८॥
8. Shining is my essential nature, and I am nothing over and beyond that. When the world shines forth, it is simply me that is shining forth.

अहो विकल्पितं विश्वमज्ञानान्मयि भासते ।

रूप्यं शुक्तौ फणी रज्जौ वारि सूर्यकरे यथा ॥९॥

आश्चर्य आहे कीं, कल्पित संसार अज्ञानामुळें मला असा भासतो-जशी शिंपल्यांत चांदी, दोरीवर साप व सूर्यकिरणांवर पाणी (मृगजळ) भासतें. ॥९॥
9. All this appears in me, imagined, due to ignorance, just as a snake appears in the rope, just as the mirage of water in the sunlight, and just as silver in mother of pearl.

मत्तो विनिर्गतं विश्वं मय्येव लयमेष्यति ।

मृदि कुंभो जले वीचिः कनके कटकं यथा ॥१०॥

माझ्यापासून निर्माण झालेला हा संसार माझ्यांत तसाच लय पावेल. जसा मातींत घडा, पाण्यांत लहर (लाट) व सोन्यांत दागिना विलीन होतो. ॥१०॥
10. All this, which has originated out of me, is resolved back into me too, like a gourd back into soil, a wave into water, and a bracelet into gold.

अहो अहं नमो मह्यं विनाशो यस्य नास्ति मे ।

ब्रह्मादिस्तंबपर्यन्तं जगन्नाशोऽपि तिष्ठतः ॥११॥

मी आश्चर्यमय आहें ! मला नमस्कार असो ! ब्रह्मयापासून ते तृणापर्यंतच्या सार्‍या जगाचा नाश झाला तरी मला नाश नाहीं. मी नित्य आहें. ॥११॥
11. How wonderful I am! Glory to me, for whom there is no destruction, remaining even beyond the destruction of the world from Brahma down to the last blade of grass.

अहो अहं नमो मह्यं एकोऽहं देहवानपि ।

क्वचिन्न गन्ता नागन्ता व्याप्य विश्वमवस्थितः ॥१२॥

मी आश्चर्यकारक आहें. मला नमस्कार असो. मी देहधारी असूनही अद्वैत आहें. न कुठें जातों, न येतों; आणि सार्‍या विश्वाला निराकार, साक्षीरुप, द्रष्टामात्र असा होऊन मी व्यापून उरतों. ॥१२॥
12. How wonderful I am! Glory to me, solitary! Even though with a body, I am neither going or coming anywhere; I abide forever, filling all that is.

अहो अहं नमो मह्यं दक्षो नास्तीह मत्समः ।

असंस्पृश्य शरीरेण येन विश्वं चिरं धृतम् ॥१३॥

मी आश्चर्यमय आहें. मला नमस्कार असो. माझ्यासारखा निपुण कोणीच नाहीं. कारण शरीराला स्पर्श न होतां या विश्वाला कायम धारण करुन असतों. ॥१३॥
13. How wonderful I am! Glory to me! There is no one so clever as me! I have borne all that is, forever, without even touching it with my body!

अहो अहं नमो मह्यं यस्य मे नास्ति किंचन ।

अथवा यस्य मे सर्वं यद् वाङ्मनसगोचरम् ॥१४॥

मी आश्चर्यमय आहें. मला नमस्कार असो. एका अर्थी माझें कांहींच नाहीं. कारण मीच नाहीं आहें. ’मी’ च शिल्लक उरलों नाहीं, मग माझें काय असणार ? तेव्हां एका अर्थानें माझें कांहींच नाहीं आणि एका अर्थानें सर्व कांहीं माझें आहे. कारण जेव्हां मी शिल्लक राहात नाहीं तेव्हां परमात्माच फक्त उरतो आणि याचें तर सर्व कांहीं आहे-जें वाणी आणि मनाचा विषय आहे. ॥१४॥
14. How wonderful I am! Glory to me! I possess nothing at all, and alternatively possess everything to which speech and mind can refer.

ज्ञानं ज्ञेयं तथा ज्ञाता त्रितयं नास्ति वास्तवं ।

अज्ञानाद् भाति यत्रेदं सोऽहमस्मि निरंजनः ॥१५॥

ज्ञान, ज्ञेया आणि ज्ञाता हे तीनही यथार्थ----सत्य नाहींत. ज्याच्यावर हे तीन भासतात तो मी निरंजन-शुद्ध आहे. ॥१५॥
15. Knowledge, what is to be known, and the knower - these three do not exist in reality. I am the spotless reality in which they appear, spotted by ignorance.

द्वैतमूलमहो दुःखं नान्यत्तस्याऽस्ति भेषजं ।

दृश्यमेतन् मृषा सर्वं एकोऽहं चिद्रसोमलः ॥१६॥

अहो, दुःखाचें मूळ द्वैत आहे, व त्यावर कांहीं औषध नाहीं. (कारण आजार खोटा आहे.) हीं सर्व दृश्यें खोटीं आहेत आणि मी एक अद्वैत शुद्ध चैतन्य रस आहें. ॥१६॥
16. Truly dualism is the root of suffering. There is no other remedy for it than the realisation that all this that one sees is unreal, and that I am the one stainless reality, consisting of consciousness.

बोधमात्रोऽहमज्ञानाद् उपाधिः कल्पितो मया ।

एवं विमृशतो नित्यं निर्विकल्पे स्थितिर्मम ॥१७॥

मी शुद्ध बोध आहें. माझ्या अज्ञानामुळें उपाधीची कल्पना मीं केली आहे, असें नित्य मनन करुन मी निर्विकल्प स्थितींत आहें. ॥१७॥
17. I am pure awareness although through ignorance I have imagined myself to have additional attributes. By continually reflecting like this, my dwelling place is the Unimagined.

न मे बन्धोऽस्ति मोक्षो वा भ्रान्तिः शान्तो निराश्रया ।

अहो मयि स्थितं विश्वं वस्तुतो न मयि स्थितम् ॥१८॥

मला बंध अथवा मोक्ष नाहीं. बंधन जर भ्रम आहे तर मोक्ष कुठें ? आश्रयरहित होऊन भ्रांति शांत झाली. आश्चर्याची गोष्ट आहे कीं, हें सर्व जग आहे तरी मी अकलुषित-निरंजन व सर्वांच्या पलीकडचा आहें. ॥१८॥
18. For me, here is neither bondage nor liberation. The illusion has lost its basis and ceased. Truly all this exists in me, though ultimately it does not even exist in me.

सशरीरमिदं विश्वं न किंचिदिति निश्चितं ।

शुद्धचिन्मात्र आत्मा च तत्कस्मिन् कल्पनाधुना ॥१९॥

शरीरासहित हें जग कांहींच नाहीं-म्हणजे न खरें न खोटें आहे आणि आत्मा शुद्ध चैतन्यमात्र आहे. हें जाणल्यानंतर कल्पना कसली करायची ? ॥१९॥
19. I have recognised that all this and my body are nothing, while my true self is nothing but pure consciousness- so what can the imagination work on now?

शरीरं स्वर्गनरकौ बन्धमोक्षौ भयं तथा ।

कल्पनामात्रमेवैतत् किं मे कार्यं चिदात्मनः ॥२०॥

हें शरीर, स्वर्ग, नरक, बन्ध, मोक्ष आणि भय या गोष्टी केवळ कल्पनाच आहेत. त्यांच्याशीं मला काय करायचें आहे ? मी तर शुद्ध चैतन्य आहें. ॥२०॥
20. The body, heaven and hell, bondage and liberation, and fear too, all this is active imagination. What is there left to do for one whose very nature is consciousness?

अहो जनसमूहेऽपि न द्वैतं पश्यतो मम ।

अरण्यमिव संवृत्तं क्व रतिं करवाण्यहम् ॥२१॥

आश्चर्य आहे कीं, मला द्वैत-दुजाभाव दिसतच नाहीं. एवढा जनसमूह पाहूनदेखील मला द्वैत न दिसतां तो एकजीव अरण्यासारखा झाला आहे. मग मी कसा, कसला, कशाचा मोह करुं ? ॥२१॥
21. Truly I do not see dualism even in a crowd of people. What pleasure should I have when it has turned into a wilderness?

नाहं देहो न मे देहो जीवो नाहमहं हि चित् ।

अयमेव हि मे बन्ध आसीद्या जीविते स्पृहा ॥२२॥

मी शरीर नाहीं, मला शरीर नाहीं, मी जीव नाहीं. नक्कीच मी चैतन्य आहें. जगण्याची इच्छा हाच माझा बंध होता. ॥२२॥
22. I am not the body, nor is the body mine. I am not a living being. I am consciousness. It was my thirst for living that was my bondage.

अहो भुवनकल्लोलैर्विचित्रैर्द्राक् समुत्थितं ।

मय्यनंतमहांभोधौ चित्तवाते समुद्यते ॥२३॥

आश्चर्य आहे कीं, हवेचे झोत जसे पाण्यावर तरंग उठवतात तसे अनंत समुद्ररुप अशा माझ्या शांत आत्म्यावर चित्ताच्या हवेनें हजार-हजार लहरी उठतात. त्या लहरी माझ्या नाहींत. त्या लाटा चित्ताच्या हवेमुळें उठतात. ॥२३॥
23. Truly it is in the limitless ocean of myself, stimulated by the colourful waves of the worlds, that everything suddenly arises in the wind of consciousness.

मय्यनंतमहांभोधौ चित्तवाते प्रशाम्यति ।

अभाग्याज्जीववणिजो जगत्पोतो विनश्वरः ॥२४॥

अनंत समुद्ररुप माझ्यांत चित्तरुपी हवा शांत झाल्यावर, जीवरुपी वणिकाच्या-व्यापार करणाराच्या-अभाग्यानें जगरुपी नौका नष्ट होऊन जाते. ॥२४॥
24. It is in the limitless ocean of myself, that the wind of thought subsides; the trader-like living creatures' world ark is now dry docked by lack of goods.

मय्यनन्तमहांभोधावाश्चर्यं जीववीचयः ।

उद्यन्ति घ्नन्ति खेलन्ति प्रविशन्ति स्वभावतः ॥२५॥

आश्चर्य आहे कीं, अनंत समुद्ररुप माझ्या आंत जीवरुपी तरंग आपल्या स्वभावधर्मानुसार उठतात, परस्परांशीं लढतात, खेळतात व लय पावतात. ॥२५॥
25. How wonderful it is that in the limitless ocean of myself the waves of living beings arise, collide, play and disappear, according to their natures.