Geetai - Adhyay 17

Chapter - XVII : Programme for the Seeker

Vinoba says that only when our life proceeds within bounds and in a accepted, disciplined way that the mind can be free. The Sun is free and independent. He is regular. It is in this regularity that the essence of his freedom lies. Hence in this chapter Shri Krishna sets down a programme of action.

The programme of Yagna (Regeneration), Dana (Sharing with society) & Tapa (purification of body and mind) is described as the debt to the nature. Nature is pure and it is polluted by human beings; hence we have to regenerate by yagna (Regeneration). Regeneration is to replenish loss, and to purify things. Society has supported a part of our existence; we have to repay the debt. Dana (Charity) for various social purposes is repaying the debt. Rays of Sun in summer destroy a plenty of morbid matter on the earth and purify saline water of the sea to provide sweet water through rain. This is tapa which is also yagna or regeneration by removing or destroying impurities.

In fact three orders of nature, society and the body are not distinct. Society is not outside creation and not so the body. The creative effort we make, charity we give and japas we perform, all these can be called Yagna in the comprehensive sense. There is no question of receiving any fruit because we have already received this. What we have taken, we must now return. Through yagna (regeneration), we maintain equilibrium in nature, through dana (charity) in society and tapa (purification) in the body. Again Yagna, Dana and Tapa are divided into 'Satvik', Rajasik and Tamasik. If there is expectation of fruit in Yagna it is Rajavik; if it is fruitless it is Tamasik. Disorderly actions become lifeless. Into such actions Tamas enters. Through it, no noble thing can be created. From it no fruit will grow. Even though there is no desire for fruit in
performing 'yagna', it ought to yield noble fruit.

In this way, fruitful action purifies our mind and heart, same classification applies to Dana (charity) and Tapa (purity). When it is fruitful, it leads to Beauty & Grace which is the result of purity.


गीताई - अध्याय १७

अर्जुन म्हणाला

जे शास्त्र-मार्ग सोडूनि श्रद्धा-पूर्वक पूजिती ।
त्यांची सात्त्विक ती निष्ठा किंवा राजस तामस ॥ १ ॥

श्री भगवान् म्हणाले

तिन्ही प्रकारची श्रद्धा स्वभावे जीव मेळवी ।
ऐक सात्त्विक ती होय तशी राजस तामस ॥ २ ॥

जसा स्वभाव तो ज्याचा श्रद्धा त्याची तशी असे ।
श्रद्धेचा घडिला जीव जशी श्रद्धा तसा चि तो ॥ ३ ॥

सत्त्व-स्थ पूजिती देव यक्ष-राक्षस राजस ।
प्रेते आणि भुते-खेते पूजिती लोक तामस ॥ ४ ॥

शास्त्रे निषेधिले घोर दंभे आचरिती तप ।
अभिमानास पेटूनि काम-रागे बळावले ॥ ५ ॥

देह-धातूंस शोषूनि मज आत्म्यास पीडिती ।
विवेक-हीन जे त्यांची निष्ठा ती जाण आसुरी ॥ ६ ॥

[५३]

आहारांत हि सर्वांच्या तीन भेद यथा-रुचि ।
तसे यज्ञी तपी दानी सांगतो भेद ऐक ते ॥ ७ ॥

सत्त्व प्रीति सुख स्वास्थ्य आयुष्य बळ वाढवी ।
रसाळ मधुर स्निग्ध स्थिर आहार सात्त्विक ॥ ८ ॥

खारे रूक्ष कडू तीख अम्ल अतुष्ण दाहक ।
दुःख-शोक-द आहार रोग-वर्धक राजस ॥ ९ ॥

रस-हीन निवालेले शिळे दुर्गंध-युक्त जे ।
निषिद्ध आणि उष्टे हि तामस-प्रिय भोजन ॥ १० ॥

फलाभिलाष सोडूनि कर्तव्य चि म्हणूनिया ।
विधीने मन लावूनि होय तो यज्ञ सात्त्विक ॥ ११ ॥

फळाचे अनुसंधान राखुनी दंभ-पूर्वक ।
लोकांत यजिला जाय जाण तो यज्ञ राजस ॥ १२ ॥

नसे विधि नसे मंत्र अन्नोत्पत्ति नसे जिथे ।
नसे श्रद्धा नसे त्याग बोलिला यज्ञ तामस ॥ १३ ॥

गुरू-देवादिकी पूजा स्वच्छता वीर्य-संग्रह ।
अहिंसा ऋजुता अंगी देहाचे तप बोलिले ॥ १४ ॥

हितार्थ बोलणे सत्य प्रेमाने न खुपेलसे ।
स्वाध्याय करणे नित्य वाणीचे तप बोलिले ॥ १५ ॥

प्रसन्न-वृत्ति सौम्यत्व आत्म-चिंतन संयम ।
भावना राखणे शुद्ध मनाचे तप बोलिले ॥ १६ ॥

तिहेरी तप ते सारे श्रद्धा उत्कट जोडुनी ।
समत्वे फळ सोडूनि घडले जाण सात्त्विक ॥ १७ ॥

सत्कारादिक इच्छूनि केले जे दंभ राखुनी ।
ते चंचळ इथे जाण तप राजस अस्थिर ॥ १८ ॥

दुराग्रहे चि जे होय अंतरात्म्यास पीडुनी ।
किंवा जे पर-घातार्थ जाण तामस ते तप ॥ १९ ॥

देशी काळी तसे पात्री उपकार न इच्छिता ।
धर्म-भावे चि जे देणे जाण ते दान सात्त्विक ॥ २० ॥

उपकार अपेक्षूनि अथवा फळ वांछुनी ।
क्लेश-पूर्वक जे देणे जाण ते दान राजस ॥ २१ ॥

करूनि भावना तुच्छ देशादिक न पाहता ।
अनादरे चि जे देणे जाण ते दान तामस ॥ २२ ॥

[५४]

ॐ-तत्-सत् ह्यापरी ब्रह्म तिहेरी स्मरले असे ।
त्यांतूनि निर्मिले पूर्वी वेद यज्ञ उपासक ॥ २३ ॥

म्हणूनि आधी ॐकार उच्चारूनि उपासक ।
यज्ञ-दान-तपे उक्त निरंतर अनुष्ठिती ॥ २४ ॥

तत्-कार-स्मरणे सर्व तोडूनि फल-वासना ।
नाना यज्ञ तपे दाने करिती मोक्ष लक्षुनी ॥ २५ ॥

सत्-कार-स्मरणे लाभे सत्यता आणि साधुता ।
तशी सुंदरता कर्मी सत्-कारे बोलिली असे ॥ २६ ॥

यज्ञ-दान-तपे किंवा कर्मे जी त्यांस साधक ।
वागणे ह्यापरी त्यांत सत्-कार-फळ बोलिले ॥ २७ ॥

यज्ञ दाने तपे कर्मे अश्रद्धेने अनुष्ठिली ।
बोलिली सर्व ती मिथ्या दोन्ही लोकांत निष्फळ ॥ २८ ॥

अध्याय सतरावा संपूर्ण