RamVijay Adhyay - 25

श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीसीतारामचंद्राभ्यां नमः ॥
 
पूर्वीं क्षीरसिंधु मंथूनि ॥ चतुर्दश रत्नें काढिली निवडूनि ॥ तैसा रामकथार्णव शोधूनी ॥ रामविजय काढिला ॥१॥
दह्याचें पोटीं निघे नवनीत ॥ कीं स्वातीतोयापासाव मुक्त ॥ तैसा दशरथापासाव रघुनाथ ॥ महिमा अद्भुत तयाचा ॥२॥
कीं ज्ञानापासोनि शांति ॥ कीं शांतीपासोनि विरक्ति ॥ कीं विरक्तिपासोनि निवृत्ति ॥ पद विशेष पाविजे ॥३॥
तैसा वाल्मीकमतीचा विस्तार ॥ तो हा रामकथाब्धि साचार ॥ याचा पावावया पैल पार ॥ वक्तयासी शक्ति नव्हेंचि ॥४॥
जो पीडिला दरिद्रेंकरून ॥ त्यास मार्गीं सापडें बहुत धन ॥ परी तो यथाशक्तीकरून ॥ मोट बांधी जैसी कां ॥५॥
तैसा यथामती करून ॥ रामविजय निवडिला पूर्ण ॥ असो पूर्वाध्यायीं वालिनंदन ॥ रावणासन्मुख बैसला ॥६॥
मुकुटावरी शोभे दिव्य मणी ॥ तैसा अंगद विराजे पुच्छासनीं ॥ म्हणे दशमुखा ऐकें श्रवणीं ॥ शब्दरत्नें अति सुरस ॥७॥
नरदेहासी येऊन पाहीं ॥ कीर्ति उरवावी भुवनत्रयी ॥ जेणें धन्य धन्य सर्वही ॥ बहुकाळ मागें म्हणतील ॥८॥
विवेकसद्बुद्धीच्या बळें ॥ दुर्बुद्धि त्यजावी कुशळें ॥ संतसंगती रसाळें ॥ वचनें हृदयी धरावीं ॥९॥
कोणाचें हेळण न करावें ॥ दुष्ट वचन न बोलावें ॥ पराचे गुण जाणोनि बरवे ॥ परोपकार करावा ॥१०॥
ज्याची वर्तणूक देखोन ॥ संतुष्ट होती ब्राह्मण ॥ ते सदा चिंतिती कल्याण ॥ तरीच धन्य संसारीं ॥११॥
सर्वांभूतीं जगन्निवास ॥ यास्तव न कीजे कवणाचा द्वेष ॥ वर्मस्पर्शाचे शब्द सदोष ॥ सहसा कोणा न बोलावे ॥१२॥
काम क्रोध मद मत्सर ॥ हे शत्रु घालावे बाहेर ॥ नाशिवंत जाणोनि शरीर ॥ सारासार विचारिजे ॥१३॥
सकळ सत्कर्माचरण ॥ करावें वेदाधारेंकरून ॥ मी कर्ता हा अभिमान॥ सहसाही न धरावा ॥१४॥
जैसं जळावरी जलजपत्र ॥ परी न भिजे अणुमात्र ॥ तैसीं सत्कर्मे करूनि सर्वत्र ॥ न लिंपावें कोठेंही ॥१५॥
मनोजय करणी करूनी ॥ मति योजावी भगवद्भजनीं ॥ जगदाभास मिथ्या मानोनी ॥ आत्मस्वरूपी रमावें ॥१६॥
परधन आणि परदारा ॥ येथें चित्त न घाली राक्षसेंद्रा ॥ सद्भाव धरिजे बरा ॥ सद्रुरुवचनीं सर्वदा ॥१७॥
सत्समागमीं चित्त ठेवून ॥ दूर त्यागावे दुर्जन ॥ क्लेशकाळ आलिया पूर्ण ॥ स्वधर्माचरण न सांडावें ॥१८॥
यथान्याय राज्य करीं ॥ दुष्ट तितुकें आधीं संहारीं ॥ मग सद्भजनीं अहोरात्रीं ॥ तनु आपली झिजवावी ॥१९॥
शम दम उपरती ॥ दया क्षमा तितिक्षा शांती ॥ ह्या जवळी रक्षाव्या नृपती ॥ अहोरात्र प्रीतीनें ॥२०॥
भक्ति वैराग्य ज्ञान ॥ आनंद सद्विद्या समाधान ॥ हीं जवळी रक्षावीं अनुदिन ॥ आत्मप्राप्तीकारणें ॥२१॥
दैवें भाग्य विद्या होय अपार ॥ त्याचा गर्व न धरावा अणुमात्र ॥ अथवा कालांतरीं आलिया दरिद्र ॥ परी धीर न सांडावा ॥२२॥
यालागीं दशमुखा अवधारीं ॥ माझी शब्दरत्नें हृदयीं धरीं ॥ तरी अयोध्याप्रभूसी मैत्री ॥ सर्वभावें करावी ॥२३॥
श्रीराम केवळ गुणनिधान ॥ दुजयाचे अपार दोषगुण ॥ तात्काळ जाय विसरून ॥ अंतःकरण शुद्ध सदा ॥२४॥
पराचे ऐकोनि सद्रुण ॥ स्वयें वाखाणी रघुनंदन ॥ एकबाण एकवचन ॥ एकपत्नीव्रती जो ॥२५॥
त्या रघुपतीसीं सख्य करूनि ॥ अर्पीं आतां जनकनंदिनी ॥ मग तूं अक्षयीं लंकाभुवनीं ॥ चंद्रार्कवरी नांदें कां ॥२६॥
तूं जयाचा म्हणविसी भक्त ॥ तो शिव रघुपतीसी ध्यात ॥ त्यासी वैर करितां यथार्थ ॥ स्वामिद्रोही होसी तूं ॥२७॥
सनक सनंदन सनत्कुमार ॥ मुख्य विरिंचि आणि पुरंदर ॥ हे रघुपतीचे आज्ञाधार ॥ तरी तो मित्र करीं तूं ॥२८॥
जो वेदउदयाचळींचा दिनकर ॥ जो महामायेचा निजवर ॥ तो हा अयोध्यानाथ उदार ॥ तरी तो मित्र करी तूं ॥२९॥
जो सुनीळ चिद्धनगर्भ ॥ जो अनंत ब्रह्मांडांचा आरंभ ॥ गुणसागर सीतावल्लभ ॥ तरी मित्र करीं तूं ॥३०॥
कमलोद्भव कमलाकार ॥ कपालधर ज्याचे अज्ञाधार ॥ तो हा जगवंद्य रघुवीर ॥ तरी तो मित्र त्वां करावा ॥३१॥
वेद शास्त्र पुराणें जाण ॥ नारदादि गाती जयाचे गुण ॥ तो हा दशशतमुखांगशयन ॥ तरी तो मित्र करीं तूं ॥३२॥
शतकोटी अपराध करून ॥ तो जरी परतोन आला शरण ॥ तरी तयावरी रघुनंदन ॥ सर्वांहून प्रीति करी ॥३३॥
भक्तिभावें अर्पितां तीळ ॥ राम मानी जैसा कनकाचळ ॥ जो भक्तांचा होऊन द्वारपाळ ॥ अंतरर्बाह्य रक्षीत पैं ॥३४॥
तरी त्या द्विपंचरथनंदना ॥ शरण जाईं द्विपंचवदना ॥ जनकजा हे मम कन्या ॥ भावूनि अर्पीं रघुत्तमा ॥३५॥
दशकंठा तूं परम सज्ञान ॥ टाकिलीं वेदांची खंडें करून ॥ करी पद्मिणीपतिकुळभूषण ॥ सखा करीं सर्वस्वे ॥३६॥
ऐसी अंगदाचीं वचनें ॥ जीं विवेकभूमीचीं निधानें ॥ कीं भक्तिसागरीची रत्ने ॥ दशकंठासी समर्पिलीं ॥३७॥
यावरी तो दशकंठधर ॥ परम दुर्बुद्धि अविचार ॥ घृतें शिंपिजे वैश्र्वानर ॥ तैसा क्षोभला ते काळीं ॥३८॥
साधूचें वर्म लक्षून ॥ छळिती जेवीं दुर्जन ॥ तैसा अंगदाप्रति रावण ॥ बोलता झाला ते काळीं ॥३९॥
म्हणे रे मर्कटा अविचारा ॥ कोणाचा तूं पालेखाइरा ॥ मज रावणासीं पामरा ॥ शिटाई करूं आलासी ॥४०॥
मशका अग्नीपुढें तृण ॥ कीं शिवापुढें पंचबाण ॥ कीं मृगेंद्रासी गुण ॥ जंबुक शिकवूं पातला ॥४१॥
मर्कटा तुझा पिता कोण ॥ तो सांगें मज लागून ॥ यावरी ताराहृदयरत्न ॥ प्रतिवचन देतसे ॥४२॥
माझा पिता आहे कोण ॥ तो तूं नेणसी दुर्जना अझून ॥ जेणें कक्षेंत तुज दाटून ॥ केलें स्नान चतुःसमुद्रीं ॥४३॥
मग माझे पालखीवरी देख ॥ तुज बांधिला जैसा मशक ॥ तुझ्या दाढ्या मिशा सकळिक ॥ म्यांच उपडिल्या बाळपणीं ॥४४॥
माझ्या मूत्रोदकेंकरून ॥ मशका तुझें कंटाळलें मन ॥ मग तुझा पिता येऊन ॥ भिक्षा मागे वाळीसी ॥४५॥
तुझे मुखांसी मसी लावून ॥ शिरीं पांच पाट काढून ॥ लंकेत दिधला तुज भिरकावून ॥ पायी धरून ते काळीं ॥४६॥
ऐसा शक्रसुत महाबळी ॥ तूं गुंतलासी ज्याचे कक्षेतळीं ॥ तयाचा मी सुत ये काळी ॥ शिक्षा तुज करूं आलों ॥४७॥
आतां पुससी कवणाचा दूत ॥ अयोध्यापति जो रघुनाथ ॥ तुझ्या उरावरील चाप उद्भुत ॥ जेणें उचलोनि मोडिलें ॥४८॥
जेणें ताटिका मर्दून ॥ वीस कोटी पिशिताशन ॥ त्यांसहित सुबाहू मारून ॥ मारीच उडविला बाणवातें ॥४९॥
तुझी भगिनी शूर्पणखा ॥ जेणें केली निर्नासिका ॥ तो सौमित्राग्रज स्मरारिसखा ॥ त्याचा दूत मी असे ॥५०॥

वधोनियां खरदूषण ॥ निष्कंटक केलें जनस्थान ॥ त्या रामपंचाननाची वस्तु चोरून ॥ घेऊन आलासी जंबुका ॥५१॥
होमशाळेंत रिघोन श्र्वान ॥ पळे पुरोडाश घेऊन ॥ कीं देवगृहांत मलिन ॥ हिंसक जैसा संचरे ॥५२॥
की गृहीं नसतां मुख्य धनी ॥ तस्कर रिघे कोशसदनीं ॥ तैसी जानकी उचलोनि ॥ आलासि घेऊन पतिता ॥५३॥
त्या तुज चोराचा काढीत माग ॥ सुवेळेसी आला सीतारंग ॥ तुझे आयुष्याची भरली सीग ॥ तें तूं नेणसी शतमूर्खा ॥५४॥
पुच्छीं पाय पडतां देख ॥ खवळे जैसा दंदशूक ॥ तैसा प्रतिउत्तर दशमुख ॥ अंगदासी देतसे ॥५५॥
म्हणे रे मर्कटा मी दशवदन ॥ वानरांसहित रामलक्ष्मण ॥ क्षणें टाकवीन गिळोन ॥ कुंभकर्णांतें सांगोनियां ॥५६॥
सुरांसहित सहस्रनयन ॥ बंदी घातला आकळून ॥ तेथें काय मानव रामलक्ष्मण ॥ जीतचि आणीन धरूनी ॥५७॥
गरुडें सर्पमस्तकींचा मणी ॥ नेला तो जरी देईल आणोनी ॥ तरी तुम्हांस जनकनंदिनी ॥ प्राप्त होईल माघारी ॥५८॥
गजमस्तक विदारून ॥ मुक्तें घेऊन गेला पंचानन ॥ तो भिऊन देईल जरी परतोन ॥ तरी जानकी देईन मी ॥५९॥
अरे इंद्र माळा गुंफोन ॥ नित्य देई मजलागून ॥ छत्र धरी रोहिणीरमण ॥ सहस्रकिरण दीपिका धरी ॥६०॥
रसनायक वाहे पाणी ॥ वस्त्रें धूत सदा अग्नि ॥ गृहींचा केर काढूनि ॥ लोकप्राणेश टाकीतसे ॥६१॥
ऐसा मी समर्थ दशवक्र ॥ तेथें कायसे नर -वानर ॥ मागें एक पालेखाइर ॥ चोरून लंकेत आला होता ॥६२॥
तेणें उपडितां अशोकवन ॥ आम्ही सभेस आणिलें धरून ॥ पुच्छास लावितां अग्न ॥ नगर जाळूनि पळाला ॥६३॥
तो पुन्हां भेटेल जरी वानर ॥ तरी तात्काळचि करीन चूर ॥ मग म्हणे वाळीपुत्र ॥ ऐक मशका राक्षसा ॥६४॥
तुझें असंख्य दळ संहारून ॥ टाकिले सात पुत्र मारून ॥ इंद्रजित विवरीं कोंडून ॥ अशोकवन विध्वंसिलें ॥६५॥
तैं तुझें बळ रावणा ॥ कोठें गेलें होते खळा मलिना ॥ तुज शिक्षा करावया दुर्जना ॥ पुनः मारुति आला आहे ॥६६॥
त्रिभुवनपती सीतावल्लभ ॥ जो त्रैलोक्यनगरारंभस्तंभ ॥ त्यास मनुष्य म्हणसी तूं रासभ ॥ दशमुखाचा यथार्थ तूं ॥६७॥
इतर ओहळ आणि भागीरथी ॥ वरकड गज आणि ऐरावती ॥ उच्चैःश्रवा जो सूर्यरथीं ॥ इतर अश्र्वांसमान नोहे ॥६८॥
खद्योत आणि चंडकिरण ॥ किंवा काग आणि सुपर्ण ॥ तैसें वानर आणि वायुनंदन ॥ नव्हती समान राक्षसा ॥६९॥
परिस आणि इतर पाषाण ॥ वरकड पशू आणि शिववहन ॥ भगणें आणि रोहिणीरमण ॥ नव्हे समान राक्षसा ॥७०॥
इतर पर्वत आणि कनकाचळ ॥ इतर किरडें आणि फणिपाळ ॥ तैसा मनुष्यासमान ॥ तमालनीळ ॥ अपवित्रा तूं केंवि म्हणसी ॥७१॥
तूं दशमुखांचा बस्त होसी ॥ शिववरें मातलासी ॥ सीतादेवी निश्र्चयेसीं ॥ आदिमाया भवानी ॥७२॥
रणमंडळ हें होमकुंड ॥ राक्षस आहुती पडतील उदंड ॥ शेवटीं पूर्णाहूती प्रचंछ ॥ तुझी पडेल दशमुखा ॥७३॥
तुवां केलें वेदाध्ययन ॥ जैसा रासभावरी वाहिला चंदन ॥ कीं षड्रसांमाजी नेऊन ॥ दर्वीं जेवीं फिरविजे ॥७४॥
तूं दशमुखाचें वनचर ॥ तुज वधावया पारधी रघुवीर ॥ सुवेळाचळीं समरधीर ॥ येऊन उभा ठाकला ॥७५॥
अंगदशब्द परम कठीण ॥ हृदयीं खोंचती जैसे बाण ॥ परम सक्रोधें रावण ॥ वालीनंदनाप्रति बोले ॥७६॥
म्हणे रे मर्कटा वनचरा ॥ तूं भूभार झालासि पामरा ॥ तुझा पिता मारूनि तारा ॥ सुग्रीवासी दीधली ॥७७॥
पितृसूड न घेववे तुझेनि ॥ तरी प्राण देईं समुद्रजीवनीं ॥ अथवा माझे पाठीसी येऊनी ॥ रिघे वेगी मशका रे ॥७८॥
वधोनि सुग्रीव रघुनंदन ॥ तुज किष्किंधेचें राज्य देईन ॥ तुझी माता व्यभिचारिण ॥ सुग्रीवासी तिणें वरिलें ॥७९॥
सुग्रीव आणि रघुवीर ॥ तुझे मुख्य शत्रु साचार ॥ अंगद म्हणे शक्रकुमर ॥ रामबाणें मुक्त जाहला ॥८०॥
राघवप्रसादेंकरूनी ॥ वाळी अक्षय्य सायुज्यसदनीं ॥ दशमुखा तुज ये क्षणीं ॥ शिक्षा करीन पाहें पां ॥८१॥
माझिया पाणिप्रहारेंकरूनी ॥ दशमुखें तुझी टाकीन फोडूनी ॥ तुझा पुरुषार्थ त्रिभुवनीं ॥ सर्व जाणतो अपवित्रा ॥८२॥
सहस्रार्जुनाचे बंदी जाऊन ॥ पडला होतासि तूं कित्येक दिन ॥ तो तूं आजी येथें वदन ॥ दाखवितां न लाजसी ॥८३॥
मग बळीचे गृहा जाऊन देखा ॥ बंदीं पडिलासि तूं मशका ॥ तेथे तुज दासी झेलती कीटका ॥ कक्षेसीं दाटिती घडी घडी ॥८४॥
ऐसा पुरुषार्थी तूं देख ॥ न लाजसी दावितां मुख ॥ तुझे छेदावया दहाही मस्तक ॥ रघुवीर सिद्ध जाहलासे ॥८५॥
ऐसें ऐकोनि दशकंधर ॥ द्विजपंक्तीनें चावी अधर ॥ सवेगे ओढिलें शस्त्र ॥ विद्युत्प्राय ते काळीं ॥८६॥
सेवकांसी म्हणे दशकंठ ॥ धरारे वेगीं मर्कट ॥ तों चौघे राक्षस बळकट ॥ धांवोनियां धरिते जाहले ॥८७॥
अंगद दंडी दृढ धरिला ॥ वाळिपुत्रें देखोनि तेवेळां ॥ अद्भुत पराक्रम प्रकट केला ॥ क्षणमात्र न लागतां ॥८८॥
कृतांतकिंकाळीसमान ॥ हाकेसरसे गाजवी गगन ॥ रावणाचे हृदयी पूर्ण ॥ पुच्छघाय दिधला ॥८९॥
रावण मस्तकींचा मुकुट तेजाळ ॥ पदांगुष्ठें उडविला तात्काळ ॥ ऊर्ध्व उडाला सबळ ॥ मंडपमस्तकी बैसला ॥९०॥
चौदा गांवें जो विस्तीर्ण ॥ प्रभेस उणा चंडकिरण ॥ तो घेऊन वाळिनंदन ॥ गेला क्षण न लागतां ॥९१॥
भुजीं जडले चौघेजण ॥ त्यांचे अंतराळी गेले प्राण ॥ लोंबती प्रेते होऊन ॥ वाळिनंदन जातसे ॥९२॥
आला देखोनि वाळिसुत ॥ आश्र्चर्य करी जनकजामात ॥ अंगद उतरला अकस्मात ॥ कपिनाथ हर्षले ॥९३॥
दंडीची प्रेतें सोडवूनी ॥ मंडप तेव्हां ठेविला धरणी ॥ त्रिभुवनपतीचे चरणीं ॥ मस्तक अंगद ठेविला ॥९४॥
प्रीतीनें येऊनि मिलिंद ॥ सेवी पद्मकोशींचा सुगंध ॥ तैसाच वीर अंगद ॥ रघुवीरपदाब्जीं मीनला ॥९५॥
मग तो जगदानंदकंद ॥ आलिंगी हृदयीं प्रेमें अंगद ॥ सकळ कपींसी आनंद ॥ वाळिपुत्रासी भेटतां ॥९६॥
रावणाचा मुकुट तेवेळां ॥ अंगदें रामापुढें ठेविला ॥ तो बिभीषणाचे मस्तकीं घातला ॥ दशरथात्मजें ते वेळीं ॥९७॥
अंगदास म्हणे रघुनंदन ॥ मंडप येथें आणिला उचलोन ॥ पुढें कोठें बैसेल बिभीषण ॥ सिंहासन घालूनियां ॥९८॥
ऐसें वाळिसुतें ऐकोनी ॥ मंडप उचलिला ते क्षणीं ॥ शेष मस्तकीं धरी अवनी ॥ तैसा घेऊन जातसे ॥९९॥
जेथींचा तेथें मंडप ठेविला ॥ सुवेळेसी परतोन आला ॥ राक्षससमुदाय ते वेळां ॥ आश्र्चर्य परम मानित ॥१००॥

केवढा पुरुषार्थ करूनी ॥ राक्षसेंद्रासी गांजोनी ॥ मंडप गेला घेउनी ॥ सवेंच आणून ठेविला ॥१॥
असो राघवापुढें वाळिनंदन ॥ सांगे लंकेचें वर्तमान ॥ नानापरी बोधिला रावण ॥ परी तो नेणें दुष्टात्मा ॥२॥
गिरिमस्तकीं वर्षें जलधर ॥ परी तेथे न राहे अणुमात्र नीर ॥ तैसा बोधिला दशकंधर ॥ स्थिर नोहे बोध तेथें ॥३॥
नित्य दुग्धें न्हाणिला वायस ॥ परी तो कदा न होय राजहंस ॥ दह्यांमाजी कोळसा बहुवस ॥ घालितां उजळ नव्हेचि ॥४॥
सिकता शिजविली बहुकाळ ॥ परी ते कदा नव्हे मवाळ ॥ कीं परीस नेऊन तात्काळ ॥ खापरासी व्यर्थ लाविला ॥५॥
जन्मांधापुढें दीप जाणा ॥ कीं बधिरापुढें वाजविला रुद्रवीणा ॥ सारासार समजेना ॥ शतमुर्खा जैसा कां ॥६॥
कीं शर्करेमाजी नेऊन ॥ कडू दुधिया ठेविला बहुदिन ॥ परी त्याचें अंतर पूर्ण ॥ गोड नव्हे अणुमात्र ॥७॥
षोडशोपचारें पूजिलें प्रेत ॥ परी ते गेलें जैसे व्यर्थ ॥ तैसा बोधिला लंकानाथ ॥ परी तो नायक सर्वथा ॥८॥
जोंवरी शशी चंडकिरण ॥ तोंवरी केला राजा बिभीषण ॥ एकवचनी तूं सीतारमण ॥ तुझें वचन व्यर्थ नव्हे ॥९॥
युद्ध केलियावांचोनी ॥ कदा नेदी जनकनंदिनी ॥ राघवेंद्रें ऐसे ऐकोनी ॥ चंड दोर्दंड पीटिले ॥११०॥
जैसा रजनी अंतीं वासरमणी ॥ अकस्मात पूर्वेस देखिजे जनीं ॥ तैसी कोदंडाची गवसणी ॥ नरवीरोत्तमें काढिली ॥११॥
कीं ते मेघांतूनि वेगळी ॥ प्रळयचपळा निवडिली ॥ तैसी गवसणी काढितां प्रभा पडली ॥ कोदंडाची अकस्मात ॥१२॥
क्षण न लागतां चढविला गुण ॥ उभा ठाकला सीतारमण ॥ ओढी ओढितां आकर्ण ॥ थरथरिली सप्त द्वीपें ॥१३॥
काळाचे मनीं बैसे दचक ॥ तैसी सुग्रीवें दिधली हांक ॥ अठरा पद्में वानर देख ॥ गर्जना करीत उठले पैं ॥१४॥
बाहात्तर कोटी रीस ॥ हाकेसरिसे भरिती आकाश ॥ पृथ्वी डळमळितां नागेश ॥ ग्रीवा खालीं सरसावी ॥१५॥
दिग्गजांची बैसली टाळीं ॥ कूर्मपृष्ठी तेव्हां थरथरली ॥ यज्ञवराह पृथ्वी तळीं ॥ सांवरीत दंतानें ॥१६॥
एकदांचि कपीचे भुभुःकार ॥ ऐकतां दचकले निर्जर ॥ धुळीनें दिशा दाटल्या समग्र ॥ मेरुमांदार कांपती ॥१७॥
वीस कोटी वानर घेऊन ॥ लंकेवरी धांवला सुषेण ॥ जेवीं वारणचक्रावरी पंचानन ॥ गर्जत धांवे निःशंक ॥१८॥
सकळ पापासी रामनाम ॥ जैसें जाळूनि करी भस्म ॥ तैसा तो वानरोत्तम ॥ अंजनीतनय धांविन्नला ॥१९॥
सकळ वानरेसीं सेनापति ॥ नीळ धांविन्नला समीरगती ॥ धुळीनें लोपला गभस्ती ॥ वाटे कल्पांत मांडला ॥१२०॥
झाला एकचि हाहाःकार ॥ गजबजिलें लंकानगर ॥ वेळा सांडोनि नदेश्र्वर ॥ बुडवूं पाहे उर्वीतेंं ॥२१॥
उदकावरी तुंबिनीफळ ॥ तैसें डळमळे भूमंडळ ॥ वरी आसुडती निराळ ॥ भगणें भडभडां रिचवती ॥२२॥
मेरूऐसे लंकेचे हुडे ॥ वरी रचिले शस्त्रांचे जुंबाडे ॥ प्रळयविजूचेनि पाडें ॥ नग्न शस्त्रें झळकती ॥२३॥
लंकादुर्गावरी सत्वर ॥ बळें चढती प्रतापशूर ॥ केशीं धरूनि रजनीचर ॥ आसुडोनि खालीं पाडिती ॥२४॥
उल्हाटयंत्रांचे भडिमार ॥ कोट्यनकोटी करिती असुर ॥ भिंडिमाळा शस्त्रें अपार ॥ राक्षस वरून भिरकाविती ॥२५॥
कोट्यनकोटी पर्वत थोर ॥ एकदांच झोंकिती वानर ॥ वरिले यंत्रे होती चूर ॥ रजनीचरांसहित पैं ॥२६॥
दुर्गावरूनि राक्षस पाहीं ॥ वानर झोडिती शस्त्रघाईं ॥ दुर्गपरिघ ते समयीं ॥ राक्षसप्रेतांनी बुजियेले ॥२७॥
पुच्छ दोराकार टाकोनी ॥ असुरांचे ग्रीवेस गोवुनी ॥ एकदांच पाडिती आसुडोनि ॥ खंदकामाजी प्रेतवत ॥२८॥
एक अकस्मात् वानर उडोनी ॥ राक्षसांस पायीं धरूनी ॥ गरागरां भिरकाविती गगनीं ॥ आपटोनि धरणी मारिती ॥२९॥
एक राक्षसांचीं पोटें फोडिती ॥ एक चरणकरनासिकें तोडिती ॥ एक प्रेत उचलोनि मागुती ॥ भिरकाविती लंकेत ॥१३०॥
आटले बहुत रजनीचर ॥ गोपुरावरूनि दशकंधर ॥ विलोकित दिशा अंबर ॥ तो वानरमय दिसतसे ॥३१॥
स्वसैन्यासी दशकंधर ॥ म्हणे काय पाहतां निघा बाहेर ॥ आटोनि समस्त वानर ॥ माजवा समरभूमि वेगें ॥३२॥
चतुरंग दळसागर ॥ निघे लंकेतून बाहेर ॥ कोट्यनकोटी असुर ॥ पाईंचे पुढे तळपती ॥३३॥
पर्वतासमान रजनीचर ॥ विक्राळ तोडें भाळी शेंदुर ॥ बाबरझोटी दाढी शुभ्र ॥ जिव्हा आरक्त लळलळित ॥३४॥
खदिरांगार लखलखित ॥ तैसे नेत्र त्यांचे आरक्त ॥ मद्यपानें झाले मस्त ॥ शस्त्रें घेऊन तुळती ॥३५॥
सुरांची शिरे रेखूनी ॥ ब्रीदे बांधिली चरणीं ॥ यमदंष्ट्रा झळकती जधनीं ॥ आवेशेंकरून गर्जती ॥३६॥
वोडण असिलता शक्ति ॥ शूळ तोमर घेऊनि हातीं ॥ गदा परिघ चक्रें झळकती ॥ दंडीं पिंजारिती चामरें ॥३७॥
वानरांचे करून पुतळे ॥ रुळत चरणीं घातले ॥ हांका देती परम बळें ॥ एकदांचि सर्वही ॥३८॥
दणाणत उर्वीमंडळ ॥ म्हणती देवांनो धांवा सकळ ॥ तुमच्या रामासहित दळ ॥ रणांगणीं ग्रासिलें ॥३९॥
तयांपाठीं अश्र्वभार ॥ नानाजातीचें मनोहर ॥ वरी बैसले राऊत असुर ॥ असिलता घेऊनियां ॥१४०॥
तयांपाठी गजभार ॥ ऐरावती समान थोर ॥ वरी शूळ घेऊनि बैसले असुर ॥ ध्वजीं अंबर भेदिती ॥४१॥
तयां पाठीसी चालिले रथ ॥ रत्नजडित चाकें झळकत ॥ तुरंग जुंपिले चपळ बहुत ॥ गगनचुंबित ध्वज बहु ॥४२॥
संग्राम संकेत भेरी ॥ असुरीं ठोकिल्या ते अवसरीं ॥ रणातुरें आणि मोहरी ॥ तेथें धडकती विशाळ ॥४३॥
वैरियांचीं आणि स्वदळें ॥ एकवटलीं दोन्ही दळें ॥ एकचि घनचक्र मांडिलें ॥ नादें कोंदलें अंबर ॥४४॥
जय यशस्वी अयोध्यानृपवर ॥ म्हणोनि धांवती वानरवीर ॥ वृक्षाघायें रजनीचर ॥ झोडोनि समरीं पाडिती ॥४५॥
कृतावंत धांवती वानर ॥ टाकिती पर्वत पाषाण अपार ॥ असुरांचे अस्थिपंजर ॥ चूर होती लागतां ॥४६॥
उठावले राक्षस बळें ॥ तोडिती कपींचीं शिरकमळें ॥ कीं उसळती नारिळें ॥ कोट्यनकोटी आकाशीं ॥४७॥
जैसीं इक्षुदंडांचीं खंडें ॥ तैसीं करचरणांचीं दुखंडें ॥ एकदांच पडती प्रचंडें ॥ असुरहस्तें करूनियां ॥४८॥
खेटकाआड असुर दडती ॥ कुंतशक्तीनें बळें खोंचिती ॥ वानरां विदारून पाडिती ॥ ठायीं ठायीं असंख्य ॥४९॥
अकस्मात कपि धांवती ॥ काळिजे राक्षसांचीं काढिती ॥ प्रेते तेथें पडलीं किती ॥ नव्हे गणती कोणातें ॥१५०॥

आवेशें कपि शिळा टाकिती ॥ असुरांचे मुखांवरी आदळती ॥ रक्ते भडाभडां उसळती ॥ मस्तकें उडती तडतडां ॥५१॥
उर्ध्वपंथें शिरें उडती ॥ स्वर्गपंथा भेदीत जाती ॥ नाशिवंत म्हणोनि उतरती ॥ सीतापति पाहावया ॥५२॥
समरभूमीसीं धडें नाचती ॥ दोनी हस्तें टाळी वाजविती ॥ आम्हांसी येथेंचि आहे गती ॥ नृत्य करिती म्हणूनियां ॥५३॥
रणीं भ्याड जे तयांप्रती ॥ तुटली शिरें गदगदां हांसती ॥ आम्ही पावलो मोक्षगती ॥ तुम्हांस नाही हो सर्वथा ॥५४॥
असो वानरवीर प्रचंड ॥ तों गजभार लोटलें उदंड ॥ कपी ओढूनि शुंडादंड ॥ आकाशपंथें भोवंडिती ॥५५॥
गजदंत मोडोनि लवलाहें ॥ वरिल्या ताडिती त्याचि घायें ॥ शुंडा मिळोनियां पाहें ॥ कुंभस्थळें फोडिती ॥५६॥
पुच्छीं धरूनियां वारण ॥ गगनीं देती भिरकावून ॥ त्याचें लक्ष वेधून ॥ दुसरा गज भिरकाविती ॥५७॥
ऐसे लक्षांचे लक्ष वारण ॥ गगनीं करिताती भ्रमण ॥ एक तुरुंग पायी धरून ॥ स्वारांसहित आपटिती ॥५८॥
वृक्षमंडित पर्वत ॥ रथांवरी टाकिती अकस्मात ॥ रथ सारथियांसमवेत ॥ पिष्ट होती तया घायें ॥५९॥
असो तीन रात्री तीन दिवस ॥ युद्ध झालें आसमास ॥ सुरांचे अवतार किंपुरुष ॥ लोटिले राक्षस माघारे ॥१६०॥
ऐसें देखोनि वीर धूम्राक्ष ॥ रथारूढ धांवे रणदक्ष ॥ तेणें निजबाणीं लक्षानुलक्ष ॥ वानरवीर पाडिलें ॥६१॥
शिळा पर्वत एकसरी ॥ कपि टाकिती धूम्राक्षावरी ॥ परी तो चपळ बाणधारी ॥ पिष्ट करूनि टाकित ॥६२॥
असंख्यात वानरगण ॥ धूम्राक्षें मारिले न लागतां क्षण ॥ कपीचें भार पळोन ॥ पराजय पावले ॥६३॥
उणें देखतांचि सत्वर ॥ वेगे धांवला रुद्रावतार ॥ उचलोनियां गिरिवर ॥ धूम्राक्षावरी टाकिला ॥६४॥
अश्र्व सारथी रथ चूर्ण ॥ पर्वताखालीं जाहले जाण ॥ धूम्राक्ष चपळ उड्डाण । करूनि गेला एकीकडे ॥६५॥
मग शूळ घेऊनि ते अवसरी ॥ धूम्राक्ष धांविन्नला मारुतीवरी ॥ मारावया सर्पारी ॥ अळिका जैसी चपेटे ॥६६॥
वारणावरी धांवे मृगेंद्र ॥ तैसा आवेशें वायुपुत्र ॥ मुष्टिघातें त्याचें शिर ॥ मृत्तिकाघटवत चूर्ण केले ॥६७॥
गजासी पर्वतपात जाहला ॥ कीं महावृक्ष उन्मळिला ॥ तैसा धूम्राक्ष पडिला ॥ गतप्राण होऊनियां ॥६८॥
धूम्राक्ष पडतांचि तात्काळ ॥ पळों लागलें घायाळ ॥ जैसें मन आकळितां बळ ॥ इंद्रियांचें न चले कांहीं ॥६९॥
जेथोनि मन उडे निश्र्चितीं ॥ तेथें कैंची राहिली प्रीती ॥ कीं देखणियाची गती ॥ नेत्र गेलिया मावळे ॥१७०॥
तैसा धूम्राक्ष पडतां ते काळीं ॥ घायाळें लंकेत प्रवेशलीं ॥ रावणें वार्ता ऐकिली ॥ हृदयीं वाढली परम चिंता ॥७१॥
मग दळभारेंसी वज्रदंष्ट्री ॥ दशमुख तयासी आज्ञा करी ॥ तो समरभूमीसी झडकरी ॥ येता झाला वातवेगें ॥७२॥
वानर राक्षस ते समयीं ॥ मिसळल एके ठायीं ॥ वानवीरों राक्षस महीं ॥ प्रेतें करूनि पाडिलें ॥७३॥
रथारूढ वज्रदंष्ट्री ॥ हरिदळीं मिसळला झडकरी ॥ दोन लक्ष कपि भूमीवरी ॥ प्रेतें होऊन पडियले ॥७४॥
ऐसें देखोनि वाळीसुत ॥ वेगें धांवला कृतांतवत ॥ शतांची शतें पर्वत ॥ उचलोनि टाकी अरीवरी ॥७५॥
पर्वतासरी ते क्षणीं ॥ राक्षस मारिले एक अक्षौहिणी ॥ अशुद्धेंकरूनि धरणीं ॥ पूर वाहाती भडभडां ॥७६॥
मग तारातनयें ते अवसरीं ॥ उचलिला बहुश़ृगांचा गिरी ॥ भिरकाविला वज्रदंष्ट्रीवरी ॥ परमावेशें तेधवां ॥७७॥
तों राक्षसें सोडोनियां बाण ॥ क्षण न लागतां केला चूर्ण ॥ ऐसें अंगदें देखोन ॥ महावृक्ष उन्मळिला ॥७८॥
परम प्रतापी वाळीनंदन ॥ भुभुःकारें गर्जवीत गगन ॥ वृक्षघायासरसा प्राण ॥ वज्रदंष्ट्रीचा घेतला ॥७९॥
शरीर जाहलें शतचूर्ण ॥ मही भिजली अशुद्धेकरून ॥ जैसा रगडितां मत्कुण ॥ न उरेच कांही उरी ॥१८०॥
तों अकंपनदळभारें करून ॥ रणासी आला न लागतां क्षण ॥ तेणें सोडिले असंख्यबाण ॥ कपिचक्रावरी पैं ॥८१॥
सिंहचपेटे देखोनि वारण ॥ तेंवि पातला सीताशोकहरण ॥ वृक्षघातें करून ॥ रणी अकंपन विदारिला ॥८२॥
राक्षसदळीं हाहाकार ॥ शोकार्णवीं मग्न दशकंधर ॥ मग तयास शांतवी ज्येष्ठ कुमर ॥ शक्रजित नाम जया ॥८३॥
म्हणे राया तूं चिंता न करीं ॥ तुझे शत्रु समरभूमीवरी ॥ आजि पहुडवीन निर्धारी ॥ शक्रजित तरी नाम ॥८४॥
नाहीं तरी मी जैसा जंत ॥ पोटासी आलों यथार्थ ॥ मग असंख्य दळासहित इंद्रजित ॥ जनका नमोनि निघाला ॥८५॥
असंभाव्य सेनासागर ॥ रणमंडळासी आला सत्वर ॥ तंव ते अपार वानर वीर ॥ रणपंडित प्रतापी ॥८६॥
घेऊन शिळा तरुवर ॥ असुरांत मिसळले वानर ॥ जैसें वायसांमाजी सुंदर ॥ राजहंस मिसळले ॥८७॥
किंवा गारांमाजी हिरे ॥ मिसळती जैसें एकसरें ॥ तैसे वानर प्रतापें थोरें ॥ असुरदळीं चौताळती ॥८८॥
कपींचा प्रताप आगळा ॥ देखोनि इंद्रजिते रथ लोटिला ॥ तों वाळीपुत्र धांविन्नला ॥ महापर्वत घेऊनियां ॥८९॥
जंबुमाळी प्रतापी वीर ॥ त्यावरी धांवला वायुकुमर ॥ विद्युन्माळी यावरी श्र्वशुर ॥ सुग्रीवाचा उठावला ॥१९०॥
जंधनामें असुर प्रबळ ॥ त्यावरी धांवे वीर नळ ॥ परम मांडलें रणमंडळ ॥ हांकें निराळ गर्जतसे ॥९१॥
वानरराक्षसांचीं प्रेतें ॥ एके ठायीं पडलीं अगणितें ॥ जैसे खडे आणि मुक्तें ॥ एकें ठायीं विखुरलीं ॥९२॥
हनुमंतें पायांतळीं ॥ घालोनि चिरिला जंबुमाळी ॥ विद्युन्माळी ते काळीं ॥ सुषेणें आपटोनि मारिला ॥९३॥
नीळें जंध मारिला ते क्षणीं ॥ तो अस्ता गेला वासरमणी ॥ अंधारें कोंदली रजनी ॥ कोणासी कोणी न देखे ॥९४॥
कोणरे कोण असुर पुसत ॥ कपि म्हणती आम्ही रामदूत ॥ असुरवीर अकस्मात ॥ घाय हाणिती सरिसाचि ॥९५॥
कोणरे कोण पुसती वानर ॥ जे म्हणती आम्ही असुर ॥ घायें हाणोनी कपिवर ॥ करिती चूर राक्षसांचा ॥९६॥
सवेंच उदय पावे अत्रिपुत्र ॥ आनंदले सकळांचे नेत्र ॥ परी वानरवीर अनिवार ॥ आटिले असुर पराक्रमें ॥९७॥
मग तो शक्रजित तो वेळां ॥ रथासहित सेनेंतून उडाला ॥ जलदजाळांत लपाला ॥ वर्षों लागला सर्पबाण ॥९८॥
राक्षसांचें कापट्य अद्भुत ॥ बाण तेच सर्प होत ॥ कपींचे अंगीं संचरत ॥ विकळ पडती वीर तेणें ॥९९॥
मग रामलक्ष्मणावरी ॥ सर्पबाण सोडी शक्रारी ॥ अयोध्यानाथ ते अवसरीं ॥ चहूंकडे पाहे तटस्थ ॥२००॥

म्हणे बाण येतात कोठुनी ॥ संधानकर्ता न दिसे नयनीं ॥ जरी प्रगट दिसे समरांगणीं ॥ तरी बाणी वरी फोडोन ॥१॥
ओढवलें परम दुस्तर ॥ कित्येक उडाले ऊर्ध्व वानर ॥ शोधिलें बहुत अंबर ॥ परी तो वीर दिसेना ॥२॥
वानर आले परतोन ॥ अवघे पाहाती म्लानवदन ॥ रामलक्ष्मणासी बाण ॥ बहुसाल खडतरले ॥३॥
ते समयीं मूर्च्छा येऊन ॥ भूमीवरी पडले दोघेजण ॥ तों इंद्रजित बोले वरून ॥ कां निवांत राहिलां ॥४॥
मारूनियां दूषण खर ॥ शिळीं बांधिला सागर ॥ म्हणवितां क्षत्रिय राजकुमार ॥ कां रे शर सोडाना ॥५॥
वरकड कपींवर बाण ॥ शक्रजितें टाकिले वरून ॥ तरू उन्मळती मुळींहून ॥ हरिगण तैसे पडियेले ॥६॥
किंशुक फुलतां बहुत ॥ सिंदुरवर्ण दिसे पर्वत ॥ तैसीं कपींची शरीरें आरक्त ॥ असंख्यात पडियेली ॥७॥
शक्रजित खालीं उतरून ॥ मुख्य जे पडले राक्षसगण ॥ त्यांचीं कुणपें उचलून ॥ लंकेसी नेता जाहला ॥८॥
जयवाद्यांचा होतां घोष ॥ परम आनंदला लंकेश ॥ हृदयीं आलिंगोनि पुत्रास ॥ म्हणे धन्य मी तुझेनि ॥९॥
त्रिजटेस म्हणे रावण ॥ पुष्पकीं सीतेसी बैसवून ॥ दृष्टीस दावीं सकळ रण ॥ रामसौमित्रांसमवेत ॥२१०॥
त्यांचीं विलोकितां प्रेतें ॥ मग ती वश होईल आम्हांतें ॥ अवश्य म्हणोनी जानकीतें ॥ विमानीं बैसवी त्रिजटा ॥११॥
सकळ मंडळ विलोकित ॥ तों अनुजासहित रघुनाथ ॥ दृष्टी देखतां मूर्च्छित ॥ जनकात्मजा पडियेली ॥१२॥
मग त्रिजटेनें सीता धरूनी ॥ उठवोनि बैसविली सांवरूनी ॥ म्हणे माये धैर्य धरी मनीं ॥ चापपाणि उठेल आतां ॥१३॥
तंव ते बिभीषणाची राणी ॥ सरमा जवळी गुप्त येउनी ॥ विदेहतनयेचे कर्णीं ॥ निजगुज सांगतसे ॥१४॥
म्हणे जगन्माते धरी धीर ॥ आता उठतील रामसौमित्र ॥ संहारितील सकळ असुर ॥ आन विचार येथें नाही ॥१५॥
मी अनृत बोलेन साचार ॥ तरी माझें खालीं पडेल शिर ॥ माझे पूर्वज अपार ॥ नरक भोगितील आकल्पवरी ॥१६॥
त्रिजटा म्हणे जानकीसी ॥ माते चिंता न करी मानसीं ॥ पुष्पक अशोकवनासी ॥ वेगेंकरून पातले ॥१७॥
सीतेस बैसवून स्वस्थानीं ॥ करी मानसीं ॥ पुष्पक अशोकवनासी ॥ वेगेंकरून पातलें ॥१७॥
सीतेस बैसवून स्वस्थानीं ॥ त्रिजटा सांगे रावणालागुनी ॥ म्हणे सीतेचिया सत्वा हानी ॥ कल्पांतीही नव्हेचि ॥१८॥
मग त्रिजटा परतोनि ॥ सीतेपासी बैसें येऊनी ॥ जैसी चित्तवृत्ति मुरडोनी ॥ स्वरूपीं पावे विश्राम ॥१९॥
सरमा म्हणे जनकनंदिनी ॥ तूं चिंता कांही न करी मनी ॥ पुराणपुरुष चापपाणी ॥ त्याची करणी जाणसी तूं ॥२२०॥
आपुला प्रताप विशेष ॥ वाढवावया अयोध्याधीश ॥ आधीं शत्रूस दिधलें यश ॥ कांही एक आरंभी ॥२१॥
हे ब्रह्मांड सकळिक ॥ बाणीं जाळील रघुनायक ॥ तेथें इंद्रजित मशक ॥ उशीर काय वधावया ॥२२॥
रावण कुंभकर्ण इंद्रजित ॥ तोचि ही बाहुलीं निर्मित ॥ खेळ मांडिला जो अद्भुत ॥ जाणसी समस्त तुझें तूं ॥२३॥
निशा संपतां चंडकिरण ॥ उगवे की नुगवें म्हणोन ॥ या चिंतेचें कारण ॥ कांही नाही जाणपां ॥२४॥
करितां रामनामस्मरण ॥ पापें जाती न जाती जळोन ॥ या संदेहाचें कारण ॥ कांहीच नसे जाण पां ॥२५॥
हृदयीं प्रगटतां शुद्ध ज्ञान ॥ चुके कीं न चुके जन्ममरण ॥ या चिंतेचें कारण ॥ काहीच नाही जाण पां ॥२६॥
क्षमा शांति धरितां जाण ॥ कलह होय न होय म्हणोन ॥ या चिंतेचें कारण ॥ कांहीच नाही जाण पां ॥२७॥
अयोध्यानाथ रघुनंदन ॥ यासी जय कीं अपजय म्हणोन ॥ या चिंतेचें कारण ॥ कांहीच नसे जाणपां ॥२८॥
ज्या रामाचे करितां स्मरण ॥ भक्त पावती जयकल्याण ॥ तो जगदानंद पूर्ण ॥ विजयी असे जानकी ॥२९॥
असो इकडे बिभीषण ॥ सूर्यसुतासी बोले वचन ॥ म्हणे राक्षस पर्वत आणून ॥ रामावरी टाकितील ॥२३०॥
उदय पावे जंव गभस्ती ॥ तंव जतन कराव्या दोनी मूर्ति ॥ बोल बोलतां अश्रु स्रवती ॥ रावणानुजाचे तेधवां ॥३१॥
मग जिवंत होते जे वानर ॥ त्याही पुच्छमंडप करूनि सत्वर ॥ दोन्ही स्वरूप सुकुमार ॥ रक्षिली तेव्हां अंतरीं ॥३२॥
कीं पुच्छेपेटी करून ॥ ब्रह्मादि देवांचे देवतार्चन ॥ वानर बैसले सांठवून ॥ सभोंवते सद्रद ॥३३॥
सूर्यवंशमंडण दशरथ ॥ त्याचे महत्पुण्याचा पर्वत ॥ तो वानरीं वेष्टूनि बहुत ॥ चिंताक्रांत बैसले ॥३४॥
मारुति बिभीषण रण शोधित ॥ तों महावीर पडले बहुत ॥ एक नेत्र उघडोनि पुसत ॥ बिभीषणाप्रती ते काळीं ॥३५॥
म्हणती या चराचराचें जीवन ॥ तो सुखी आहे कीं रघुनंदन ॥ सद्रद होऊन बिभीषण ॥ म्हणे चिंता न करावी ॥३६॥
तों घायें जांबुवंत विव्हळत ॥ बिभीषणासी जवळी बोलावित ॥ पुसे क्षेम आहें की रघुनाथ ॥ पुराण पुरुष जगदात्मा ॥३७॥
स्फुंदस्फुंदोनि सांगे बिभीषण ॥ नागपाशीं बांधिले दोघेजण ॥ तों मूर्च्छना सांवरून सुषेण ॥ नेत्र उघडोनि बोलत ॥३८॥
म्हणे द्रोणाचळीं औषधी बहुत ॥ जरी कोणी आणील बळवंत ॥ तरी रामसौमित्रांसहित ॥ दळ अवघें उठवीन ॥३९॥
मग बोले बिभीषण ॥ ऐसा बळिया आहे कोण ॥ रात्रीमाजी जाऊन ॥ औषधी येथें आणील ॥२४०॥
जांबुवंत बोले वचन ॥ एक सीताशोकहरण ॥ त्यावांचूनि गिरी द्रोण ॥ आणूं कोणी शकेना ॥४१॥
मग सुषेण आणि जांबुवंत ॥ बिभीषण तयांसी हातीं धरित ॥ श्रीरामापाशीं बोलत बोलत ॥ येते जाहले तेधवां ॥४२॥
तंव रण शोधूनि हनुमंत ॥ तोही तिकडोनि आल त्वरित ॥ याउपरि किष्किंधानाथ ॥ बोलता जाहला ते काळीं ॥४३॥
म्हणे रामसौमित्रांसी उचलून ॥ जा तुम्ही किष्किंधेसी घेऊन ॥ मी रावणा सहकुळीं मारून ॥ घेऊन येईन जानकी ॥४४॥
राज्यीं स्थापीन बिभीषण ॥ बंदींचे सोडवीन सुरगण ॥ राहूं मी आणि वायुनंदन ॥ सर्वीं परतोन जावें आतां ॥४५॥
तेव्हां सोडवीन सुरगण ॥ राहूं मी आणि वायुनंदन ॥ सर्वीं परतोन जावें आतां ॥४५॥
तेव्हां आकाशीं वदे देववाणी ॥ आतांचि उठेल चापपाणी ॥ नेत्र उघडिले तये क्षणीं ॥ अयोध्याधीशें सत्वर ॥४६॥
भोंवतें पाहे राघवेश ॥ तों निकट बैसले निजदास ॥ मानस वेष्टोनि राजहंस ॥ बैसती जैसें प्रीतीनें ॥४७॥
कीं कमळवेष्टित भ्रमर ॥ कीं अहिवेष्टित मलयागर ॥ कीं दिव्यमुक्ताभोंवतें चतुर ॥ परीक्षक जेंवी मिळती ॥४८॥
असो सुग्रीवास म्हणे रघुनंदन ॥ बारे तूं आपुला दळभार घेऊन ॥ किष्किंधेसी जाई परतोन ॥ येथे दोघे राहू आम्ही ॥४९॥
ऐसें उदास बोले रघुनाथ ॥ सर्वांसी आले अश्रुपात ॥ सुग्रीव सद्रद बोलत ॥ म्हणे विपरीत केवी घडे ॥२५०॥
सांडोनियां दिनपती ॥ किरणें कोणीकडे जाती ॥ कनकावेगळी कांती ॥ कल्पांतीहि नव्हेची ॥५१॥
घटास मृत्तिका सांडूनी ॥ कोणीकडे राहील भिन्न ॥ पटास तंतु त्यागोन ॥ वेगळा नोहेच सर्वथा ॥५२॥
लहरी सागरासी सांडूनी ॥ काय बैसतील काननीं ॥ तुज सांडून चापपाणी ॥ आम्हीं केवीं राहावें ॥५३॥
बिभीषण म्हणे अयोध्यापती ॥ जरी तमकूपी पडेल गभस्ती ॥ शेषही सांडील जगती ॥ परी सामर्थ्य तुझें उणे नोहे ॥५४॥
रसहीन बोलती मात ॥ जे न मानिती रणपंडित ॥ तों नवल वर्तलें अद्भुत । वायु गुप्तरूपें पैं आला ॥५५॥
सीतावल्लभाचे कर्णीं ॥ गरुडमंत्र गेला सांगोनी ॥ रघुवीरें जपतांचि ते क्षणीं ॥ सुपर्ण वेगें धांविन्नला ॥५६॥
जैसी आंगीं केश अमूप ॥ तैसे रामासी जडले सर्प ॥ तो विष्णुवहनप्रताप ॥ देखतां सर्प पळाले ॥५७॥
तात्काळ उठले रामसौमित्र ॥ अष्टादशपद्में वानर ॥ उठोनि करिती भुभुःकार ॥ तेणें लंकानगर दणाणिलें ॥५८॥
निरभ्र नभीं दिसे दिनकर ॥ तैसे देदीप्यमान रामसौमित्र ॥ देव करिती जयजयकार ॥ सुमनसंभार वर्षती ॥५९॥
सुग्रीवादि कपि बोलती ॥ आजि लंका घालूं पालथी ॥ कोदंड चढवूनि सीतापती ॥ अरिपंथ लक्षीतसे ॥२६०॥
युद्धकांड रसभरित ॥ जेथें वीररसचि अद्भुत ॥ ते कथा ऐकतां समस्त ॥ शत्रुक्षय होय पैं ॥६१॥
ब्रह्मानंदा श्रीरघुवीरा ॥ दशमुखांतका समरधीरा ॥ भक्तपाळका श्रीधरवरा ॥ निर्विकारा अभंगा ॥६२॥
स्वस्ति श्रीरामविजयग्रंथ सुंदर ॥ संमत वाल्मीकीनाटकाधार ॥ सदा परिसोत भक्त चतुर ॥ पंचविंशतितमोध्याय गोड हा ॥२६३॥
॥श्रीसीतारामचंद्रार्पणमस्तु॥