Gurucharitra - Adhyay 7

Chapter 7 describes the importance of the Gokarna-Mahabaleshwar (as descibed in adhyay 6) as told by sage Gautam.

CHAPTER 7
Soumini and Madayanti at Gokarna.
Namdharak- "Swamin, will you tell me who were benefited by visiting this holy place of Gokarna?" Shri Siddha- "Just listen. Formerly there lived a brave king in the family of Ikshwaku. He knew all the Shastras. He was considerate, strong and kind. Once he wwent on hunting and seeing a demon like a flame of fire, he aimed an arrow and the demon fell on the ground senseless. The brother of the demon wept bitterly in grief. Before dying, the demon asked his brother to take revenge of his death.

The brother approached the king in human form and sought his service and was engaged as a cook. On the anniversay day the king had invited rishis like Vashistha and others. When Vashistha and others were seated on their seats, the new cook served human flesh in the plate of Shri Vashistha. Being enraged, Vashistha cursed the king that he would become a Brahmarakshas.

The king was also annoyed to see that he was being cursed for no fault of his. He therefore, took water in his hand and intended to curse Shri Vashistha in return, Maharani Madayanti hestened to the king and entreated and prevented him from cursing his Guru. She requested him to pray Vashistha for `Usshap' (blessing to nullify the effects of the course).

Being pacified, the poured the water in his hands on his own feet, whereby after being a Brahmarakshas, he was called ~Kalmashpad'. Madayanti bowed to Vashistha and prayed for Usshap for the king. Vashistha was also cooled by this time. He assured her that the king would attain human form and return from the forest on completion of 12 years.

Kalmashpad lived in a dense forest. Once he saw a young Brahmin couple passing by. He clasped the Brahmin youth with the intention of devouring him. The young wife of the youth wept bitterly and requested Kalmashpad with folded hands, saying, `kindly release my young husband who is well-versed in Vedas and thus give me my Sowbhagya.

By doing this you will add to your vitues. Treat me as your daughter. If I beget a son I shall give him your name.' But the demon did not listen to her and killed the youth and ate his flesh.
The wife of the youth collected the bones of her husband, arranged a pyre and set fire to it. Before burning herself in the same pyre, she cursed the demon, `You will die instantly, when after 12 years you become king and touch your wife.'

The king returned to his city after 12 years. He told his wife Rani Madayanti all about the curse of the Brahmin's wife. Madayanti was much grieved to hear it. She exclaimed, `Even after staying in the forest in hardship for 12 years you are not relieved of the evil effects of your evil actions! There is no son in our family. What should we do now?

The king called the old priest and told him `I have killed a Brahmin when I was a demon and was staying in the forest. How can I be relieved of its evil effects?'
The priest said, `you should visit all the holy places and then all your sins will be wiped off' The king then started to visit all the holy places one after the other. He performed sacrifices, gave money in charity, served meals to the Brahmins and the poor and did other virtuous acts. Still the sin of Brahma-hatya followed him like a shadow. Accidentlly he met Goutam muni. He bowed to the muni respectfully. Goutam asked, `When you have your own statee (kingdom) why are you wandering from place to place and why are you so much worried?'

`I have committed a Brahmahatya. I performed sacrifices and several Vratas. I visited holy places and did virtuous acts. Yet I am not relieved of this sin. I am fortunate to see your holyself to day,' replied the king.

Goutam said, `You need not worry. Shri Shiva will protect you. You should go to Gokarna to get rid of this sin. Mrityunjaya (the conqueror of Death) Shri Shiva, always stays there. Though the fire and the moon can do away with the darkness of the night, yet there is the necessity of the Sun. Similarly though your sins are not wiped off even after going to several holy places, still if you go to Gokarna, all your sins will be destroyed. Even if you have committed 1000 Brahmahatyas, all will be destroyed and you shall become sinless. Even Vishnu and Brahmadeo lived there for penance and their desires were fulfilled. Gokarna is like Kailas and Shri Shiva stays there. At the instance of shri Vishnu, Shri Ganesh installed this Shivalinga. All the gods, demons, rishis, munis,siddhas live and worship Shri Shiva and thereby they attain all the four valous (purusharthas) with the blessing of Shri Shiva. Brahma, Vishnu, Kartavirya, Vinayak, Durga and others have also installed lingas here
known after their names. All waters here holy. This is thus the most important holy place.

In Kritayug this Linga was white, in Treta it became red, in Dwapar yellow, and in the Kaliyug it has become black. The root of this Linga is in the Sapta Patal below. Even with the sight of this Linga one is relieved of the sins of Brahmahatya, gets one's desires fulfilled and after death one attains salvation. The devotees staying here go to Kailas in the end.

One should bathe and offer charities on Sunday, Monday and Wednesday.
It is virtuous to worship here on "Vyatipat", Makar Sankrant and Mahashivaratri days. Bholenath Shiva passes judgement over all our actions. In the month of Magh, if one observes fast on the Shivaratri day and offers "Bel" leaf to Shri Shiva Linga, one's entrance in the heaven is ensured.'

Goutam Muni further said, `so many have been benefitted by visiting Gokarna. I myself have wwitnessed a most wonderful incident, when I had been to that place. When I was sitting under a tree, I saw a leper shudra woman. She was without food the whole day. All her body was affected and pus and germs were seen all over. She had lost her teeth and had no clothes on her body. Being a widow, her head was shaved and she was much troubled due to midday hot Sun. She sat under a tree being
tired, and soon died. shiva Dootas came there with a divine place to take her to the Kailas.
While living with the shudra, she ate flesh Shudra, she ate flesh and took wine daily. One day she killed a calf thinking it to be a lamb and reserved its head for the next day. When it was time for milking the cow she looked for the calf and she came to know that my mistake, she had killed it. In grief she uttered the words Shiva' `Shiva' and `What a great sin I have committed unknowingly'.

Fearing the warth of her husband, she burried the head, flesh and bones of the calf and told people that her calf was taken away by a tiger. When she died Yam Dootas took her to the Yampuri and placed her in hell. She suffered tortures and was again born as a Shudra woman. She was ugly, black and blind. Her parents cared for her for ssome time and afterwards shebegged for her food. She was an orphan without any
shelter. She developed leprosy and incourse of time she grew old.

Many people were going to Gokarna on Maha Shivaratri day Expecting to get good alms, she also followed them. It being a fast day nobody offered her food. In joke, some one placed "Bel" leaf in her hand. Knowing that it was not etable, she threw it away, which by chance, fell on the Shiva Linga and thus she had the credit of wworshipping Shiva in that dark night. This pleased Shri Shiva and hence we have come to take her to Shivalok. Shivadootas sprinkled nector on her body and soon she looked like a heavenly woman, she was then taken to Shiva Lok'

Hearing this the king was delighted. He went to Gokarna and was relieved of all his sins. Gokarna has great sifnificance. Hence Shripad Shrivallabha had also been there and stayed therefor 3 years."

Contd.....

श्रीगणेशाय नमः ।

नामधारक म्हणे सिद्धासी । गोकर्णमहिमा आम्हांसी । निरोपिजे स्वामी कृपेसी । पूर्वी कवणा साक्ष झाली ॥१॥

समस्त तीर्थ सांडुनी । श्रीपाद गेले किंकारणी । पूर्वी आधार केला कवणी । पुराण कथा सांगा मज ॥२॥

ज्यावरी असेल गुरूची प्रीति । तीर्थमहिमा ऐकणे चित्ती । वांछा होतसे ज्ञानज्योती । कृपासिंधु गुरुराया ॥३॥

सिद्ध म्हणे नामधारकासी । गोकर्णमहिमा मज पुससी । सांगेन तुज विस्तारेसी । एकचित्ते परियेसा ॥४॥

पूर्वयुगी इक्ष्वाकुवंशी । मित्रसह राजा परियेसी । प्रतापवंत क्षत्रियराशी । सर्वधर्मरत देखा ॥५॥

राजा सकळशास्त्रज्ञ । विवेकी असे श्रुतिनिपुण । बलाढ्य शूर महाभीम । विद्योद्योगी दयानिधि ॥६॥

असता राजा एके दिवशी । विनोदे निघाला पारधीसी । प्रवेशला महावनासी । वसती शार्दूल सिंह जेथे ॥७॥

निर्मनुष्य अरण्यात । राजा पारधि खेळत । भेटला तेथे अद्‌भुत । दैत्य ज्वाळाकार भयानक ॥८॥

राजा देखोनि तयासी । वर्षता शर झाला कोपेसी । मूर्छना येऊनि धरणीसी । पडला दैत्य तया वेळी ॥९॥

होता तयाचा बंधु जवळी । आक्रंदतसे प्रबळी । पाषाण हाणी कपाळी । बंधुशोके करोनिया ॥१०॥

प्राण त्यजिता निशाचर । बंधूसी म्हणतसे येर । जरी तू होसी माझा सहोदर । सूड घेई माझा तू ॥११॥

ऐसे बोलोनि बंधूसी । दैत्य पावला पंचत्वासी । अनेक मायापाशी । नररूप धरिले तया वेळी ॥१२॥

रूप धरोनि मानवाचे । सौम्य वाणी बोले वाचे । सेवकत्व करी राजयाचे । अतिनम्रत्वे बोलोनिया ॥१३॥

सेवा करी नानापरी । सेवकाचे सारखे मन धरी । कितीक दिवसांवरी । वनांतरी राजा होता देखा ॥१४॥

समस्त मृग जिंकूनि । दुष्ट जीवाते वधोनि । राजा आला परतोनि । आपुल्या नगरा परियेसा ॥१५॥

ऐसे असता एके दिवशी । पितृश्राद्ध आले परियेसी । आमंत्रण सांगे ऋषींसी । वसिष्ठादिका परियेसा ॥१६॥

ते दिवशी राजा नेमे स्वयंपाक । करवीतसे सविवेक । कापट्ये होता तो सेवक । तया स्थानी ठेविला ॥१७॥

राजा म्हणे तयासी । पाकस्थानी तू वससी । जे जे मागेल भाणवसी । सर्व आणूनि त्वा द्यावे ॥१८॥

अंगिकारोनि तो सेवक । नरमांस आणोनि देख । कापट्यभावे करवी पाक । केली शाक तया वेळी ॥१९॥

ठाय घालिता ऋषेश्वरांसी । पहिलेच वाढिले नरमांसासी । पाहता कोप आला वसिष्ठासी । दिधला शाप तये वेळी ॥२०॥

वसिष्ठ म्हणे रायासी । नरमांस वाढिले आम्हांसी । त्वरित ब्रह्मराक्षस होसी । म्हणोनि शाप दिधला ॥२१॥

शाप देता तये काळी । राजा कोपला तात्काळी । अपराध नसता प्रबळी । वाया मज का शापिले ॥२२॥

नेणे मांसपाक कोणी केला । माझा निरोप नाही झाला । वृथा आमुते शाप दिधला । आपण शापीन म्हणतसे ॥२३॥

उदक घेऊनि अंजुळी । शापावया सिद्ध झाला तये काळी । तव राजपत्‍नी येऊनि जवळी । वर्जी आपुले पतीते ॥२४॥

पतीसी म्हणे ते नारी । गुरूसी शापिता दोष भारी । वंदुनी तयाचे चरण धरी । तेणे भवसागर तरशील ॥२५॥

मदयंती सतीचे वचन । मानिता झाला राजा आपण । अंजुळीचे उदक जाण । टाकी आपुले चरणावरी ॥२६॥

शाप देता कल्मषपाणी । पडले राजाचे चरणी । कल्मषपाद नाम म्हणोनि । ब्रह्मराक्षस झाला तो राव ॥२७॥

राजपत्‍नी येऊनि परियेसी । लागली वसिष्ठचरणांसी । उद्धरी स्वामी बाळकासी । एवढा कोप काय काज ॥२८॥

करुणावचन ऐकोनि । शांत झाला वसिष्ठ मुनि । वर्षे बारा क्रमोनि । पुनरपि राजा होशील ॥२९॥

उःशाप देऊनि वसिष्ठ ऋषि । गेला आपुले स्थानासी । ब्रह्मराक्षस राजा परियेसी । होऊनी गेला वनांतरा ॥३०॥

निर्मनुष्य अरण्यात । राजा राहिला प्रख्यात । भक्षीतसे अनेक जंत । पशुमनुष्य आदिकरूनि ॥३१॥

ऐसे क्रमिता तये वनी । मार्गस्थ दंपत्ये दोनी । ब्राह्मण जाता मार्ग क्रमुनी । देखिला राक्षस भयासुर ॥३२॥

येऊनि धरी ब्राह्मणासी । व्याघ्र जैसा पशूसी । घेऊनि गेला भक्षावयासी । विप्रस्त्री समागमे ॥३३॥

अतिशोक करी ब्राह्मणी । जाऊनि लागे राक्षसचरणी । राखे मजला अहेवपणी । प्राणेश्वराते सोडी पितया ॥३४॥

न भक्षी गा माझा पति ।माझी तयावरी अतिप्रीति । मज भक्षी गा म्हणे सुमति । वल्लभाते सोडोनिया ॥३५॥

पतीविण राहता नारी । जन्म वृथाचि दगडापरी । पहिले माते स्वीकारी । प्राण राखे पतीचे ॥३६॥

पति लावण्य पूर्ववयेसी । वेदशास्त्रपारंगेसी । याचा प्राण जरी तू रक्षिसी । जगी होईल तुज पुण्य ॥३७॥

कृपा करी गा आम्हावरी । होईन तुझी कन्या कुमारी । मज पुत्र होतील जरी । नाम वाढवीन तुझे मी ॥३८॥

ऐसे नानापरी देखा । विप्रस्त्री करी महादुःखा । बोल न मानोनि राक्षसे ऐका । त्या ब्राह्मणाते भक्षिले ॥३९॥

पतीते भक्षिले देखोनि । शाप वदली ते ब्राह्मणी । म्हणे राक्षसा ऐक कानी । शाप माझा निर्धारे ॥४०॥

तू राजा सूर्यवंशी । शापास्तव राक्षस झालासी । पुढे मागुती राजा होसी द्वादश वर्षे क्रमोनि ॥४१॥

परि रमता स्त्रियेसवे । प्राण जाईल स्वभावे । अनाथा भक्षिले दुष्ट भावे । दुरात्म्या तू राक्षसा ॥४२॥

शाप देऊनि तया वेळी । पतीच्या अस्थि मिलवूनि जवळी । काष्ठे घालोनिया प्रबळी । अग्निप्रवेश केला तिने ॥४३॥

ऐसे असता राव देखा । क्रमी बारा वर्षे निका । पुनरपि राजा होऊन ऐका । आला आपुले नगरासी ॥४४॥

विप्रस्त्रियेचे शापवचन । स्त्रियेसी सांगितली खूण । म्हणे संग करिता तत्क्ष्ण । मृत्यु असे आपणासी ॥४५॥

ऐकोनि पतीचे वचन । मदयंती दुःख करी आपण । मन करूनि निर्वाण । त्यजावया प्राण पहातसे ॥४६॥

मदयंती म्हणे रायासी । संतान नाही तुमचे वंशासी । वनी कष्टला बारा वर्षी । आपुले कर्म न चुकेची ॥४७॥

ऐकोनि सतीचे वचन । शोके दाटला अतिगहन । अश्रु आले नेत्रांतून । काय करू म्हणतसे ॥४८॥

मंत्रीवृद्धपुरोहितांसी । बोलाविले परियेसी । ब्रह्महत्या घडली आम्हांसी । विमोचन होय कवणेपरी ॥४९॥

मंत्रीवृद्धपुरोहित । तयासी म्हणती ऐका मात । तीथे आचरावी समस्त । तेणे पुनीत व्हाल तुम्ही ॥५०॥

करोनि ऐसा विचार । राजा निघे तीर्था साचार । सर्व तीर्थपरिकर । विधिपूर्वक करीतसे ॥५१॥

ज्या ज्या तीर्था जाय आपण । अनेक पुण्य करी जाण । यज्ञादिक कर्म अन्नदान । ब्राह्मणादिका देतसे ॥५२॥

ऐसी नाना तीर्थे करीत । परी ब्रह्महत्या सवेचि येत । अघोररूपी असे दिसत । कवणेपरी न जायची ॥५३॥

कष्टोनि राजा बहुतांपरी । निर्वाण होऊनि मनाभीतरी । हिंडत पातला मिथिलापुरी । चिंताग्रस्त होवोनिया ॥५४॥

नगरा-बाह्यप्रदेशी । श्रमोनि राजा परियेसी । चिंता करी मानसी । वृक्षच्छाये बैसलासे ॥५५॥

ऋषेश्वरासमवेत । जैसा रुद्र प्रकाशित । गौतम ऋषि अवचित । तया स्थानासि पातला ॥५६॥

राजा देखोनि गौतमासी । चरणी लोळे संतोषी । नमन करी साष्टांगेसी । भक्तिभावे करोनिया ॥५७॥

आश्वासूनि तये वेळी । गौतम पुसे करुणाबहाळी । क्षेमसमाधान सकळी । पुसता झाला वृत्तान्त ॥५८॥

काय झाले तुझे राज्य । अरण्यवासाचे काय काज । चिंताकुलित मुखांबुज । कवण कार्य घडले असे ॥५९॥

ऐकोनि ऋषीचे वचन । राजा सांगे विस्तारोन । शाप जाहला ब्रह्मवचन । ब्रह्महत्या घडली मज ॥६०॥

प्रायश्चित्ते सकळिक । यज्ञादि कर्मे धर्मादिक । सुक्षेत्रे अपार तीर्थे देख । आपण सकळ आचरली ॥६१॥

शमन न होय महादोष । सवेचि येत अघोर वेष । व्रते आचरलो कोटीश । न जाय दोष सर्वथा ॥६२॥

आजिचेनि माझे सफळ जनन । दर्शन झाले जी तुमचे चरण । होतील माझे कष्ट निवारण । म्हणोनि चरणा लागलो ॥६३॥

ऐकोनि रायाचे वचन । करुणासागर गौतम आपण । म्हणे भय सांडी गा निर्वाण वचन । तारील शंकर मृत्युंजय ॥६४॥

तुझे पापनिवारणासी । सांगेन तीर्थविशेषी । महापातक संहारावयासी । गोकर्ण क्षेत्र असे भले ॥६५॥

स्मरण करितां गोकर्णासी । ब्रह्महत्यादि पाप नाशी । तेथे ईश्वर सदा निवासी । मृत्युंजय सदाशिव ॥६६॥

जैसे कैलासाचे शिखर । अथवा स्वर्धुनीमंदिर । निश्चय वास कर्पूरगौर । गोकर्णक्षेत्री परियेसा ॥६७॥

जैसी अंधकाररजनी । प्रकाशावया जेवी अग्नि । चंद्रोदय जरि होय निर्वाणी । तरी सूर्यप्रकाशावीण गति नव्हे ॥६८॥

तैसे समस्त तीर्थाने । पाप नच जाय याचि कारणे । सूर्योदयी तमहरणे । तैसे गोकर्णदर्शने होय ॥६९॥

सहस्त्र ब्रह्महत्या जरी । घडल्या असती या शरीरी । प्रवेश होता गोकर्णक्षेत्री । शुद्धात्मा होय परियेसा ॥७०॥

रुद्रोपेंद्रविरिंचि देखा । जाऊनि तया स्थानी ऐका । तप केले हो सकळिका । कार्यसिद्धि होय त्यांप्रती ॥७१॥

भक्तिपूर्वक तया स्थानी । जप व्रत करिती जाणोनि । फळ होय त्या लक्षगुणी । असे पुण्यक्षेत्र असे ॥७२॥

जैसे ब्रह्मा विष्णु देखा । इंद्रादि देवा सकळिका । साध्य झाले तप ऐका । यावेगळे काय सांगू ॥७३॥

जाणा तो साक्षात्‌ ईश्वर । गोकर्णक्षेत्र कैलासपुर । प्रतिष्ठा करी विघ्नेश्वर । विष्णुनिरोपे विनयार्थ ॥७४॥

समस्त देव तेथे येती । पुण्यक्षेत्री वास करिती । ब्रह्मा विष्णु इंद्रासहिती । विश्वेदेवे मरुद्‍गण ॥७५॥

चंद्र सूर्य वस्वादिक । पूर्वद्वारी राहिले ऐक । प्रीति करी भक्तिपूर्वक । बैसले असती तये स्थाना ॥७६॥

अग्नि यम चित्रगुप्त । एकादश रुद्र पितृदैवत । दक्षिणद्वारी वास करीत । संतोषे राहिले असती ॥७७॥

वरुणासहित गंगा सकळी । राहती पश्चिमद्वारस्थळी । प्रीति करी चंद्रमौळी । तया सकळां परियेसा ॥७८॥

कुबेर वायु भद्रकाळी । मातृदेवता चंडी सकळी । उत्तरवास त्रिकाळी । पूजा करिती महाबळेश्वराची ॥७९॥

चित्ररथादि विश्वावसु परियेसी । चित्रसेन गंधर्व सुरसी । पूजा करिती सदाशिवासी । सदा वसोनि तया ठायी ॥८०॥

घृताची रंभा मेनका । तिलोत्तमा उर्वशी ऐका । नित्य नृत्य करिती देखा । महाबळेश्वराचे सन्मुख ॥८१॥

वसिष्ठ कश्यप कण्व ऋषि । विश्वामित्र महातापसी । भरद्वाज जैमिनी जाबाल ऋषि । पूजा करिती सदा तेथे ॥८२॥

कृतयुगी ब्रह्म-ऋषि । आचार करिती महातापसी । महाबळेश्वराचे भक्तीसी । राहिले गोकर्णक्षेत्रांत ॥८३॥

मरीचि नारद अत्रि ऋषि । दक्षादि ब्रह्म-ऋषि परियेसी । सनकादिक महातापसी । उपनिषदार्थ उपासिती ॥८४॥

अनेक सिद्ध साध्य जाण । मुनीश्वर अजिनधारण । दंडधारी संन्यासी निर्गुण । ब्रह्मचारी तेथे वसती ॥८५॥

त्वगस्थिमात्रशरीरेसी । अनुष्ठिती महातापसी । पूजा करिती भक्तीसी । चंद्रमौळीची परियेसा ॥८६॥

गंधर्वादि समस्त देव । पितर सिद्ध अष्टवसव । विद्याधर किंपुरुष सर्व । सेवेसी जाती निरंतर ॥८७॥

गुह्यक किन्नर स्वर्गलोक । शेषादि नाग तक्षक । पिशाच वेताळ सकळिक । जाती पूजेसी तया स्थाना ॥८८॥

नाना श्रृंगार करूनि । अनेक भूषणे विराजमानी । सूर्यशशी विमानी । वहनी येती वळंघोनिया ॥८९॥

स्तोत्रे गायन करिती देखा । नमिती नृत्य करिती अनेका । पूजेकारणे येती सकळिका । महाबळेश्वरलिंगासी ॥९०॥

जे जे इच्छिती मनकामना । पावती त्वरित निर्धारे जाणा । समान नाही क्षेत्र गोकर्ण । या ब्रह्मांडगोलकांत ॥९१॥

अगस्त्यादि सनत्कुमार । प्रियव्रतादि राजकुमार । अग्निदेवदानवादि येर । वर लाधले सर्व तया ठायी ॥९२॥

शिशुमारी भद्रकाळी । पूजा करिती त्रिकाळी । नागाते गरुड न गिळी । महाबळेश्वरदर्शने ॥९३॥

रावणादि राक्षसकुळी । कुंभकर्ण येर सकळी । वर लाधले ये स्थळी । बिभीषण पूजीतसे ॥९४॥

ऐसे समस्त देवकुळ । सिद्धदानवादि सकळ । गोकर्णक्षेत्रा जाऊनि प्रबळ । आराधिती नानापरी ॥९५॥

लिंग स्थापिती आपुले नामी । असे ख्याति तया नामी । वर लाधले अनेक कामी । चतुर्विध पुरुषार्थ ॥९६॥

ब्रह्मा विष्णु आपण देखा । कार्तवीर्य विनायका । आपुले नामी लिंग देखा । प्रतिष्ठा केली तये ठायी ॥९७॥

धर्मक्षेत्रपाळादी । दुर्गादेवीशक्तिवृंदी । लिंग स्थापिले आपुले नामी । ज्या गोकर्णक्षेत्रात ॥९८॥

गोकर्णक्षेत्र असे गहन । लिंग तीर्थे असंख्य जाण । पदोपदी असे निर्गुण । ऐसे क्षेत्र अनुपम असे ॥९९॥

सांगो किती विस्तारोन । असंख्यात तीर्थे जाण । पाषाण समस्त लिंग खूण । समस्त उदके जाणावी तीर्थे ॥१००॥

कृतयुगी महाबलेश्वर श्वेत । त्रेतायुगी लोहित । द्वापारी सुवर्णपित । कलियुगी कृष्णवर्ण जाहला ॥१॥

सप्त पाताळ खोलावोन । उभे असे लिंग आपण । कलियुगी मृदु होऊन । दिसे सूक्ष्ममरूपाने ॥२॥

पश्चिम समुद्रतीरासी । गोकर्णक्षेत्रविशेषी । ब्रह्महत्यादि पातके नाशी । काय आश्चर्य परियेसा ॥३॥

ब्रह्महत्यादि महापापे । परदारादि षट्‍ पापे । दुःशील दुराचारी पापे । जाती गोकर्णदर्शने ॥५॥

दर्शनमात्रे पुनीत होती । समस्त काम्यार्थ साधती । अंती होय तयांसी गति । गोकर्णलिंगदर्शने ॥५॥

तये स्थानी पुण्यदिवशी । जे जे अर्चिती भक्तीसी । तेचि जाणा रुद्रवंशी । रायासी म्हणे गौतम ॥६॥

एखादे समयी गोकर्णासी । जाय भक्तीने मानुषी । पूजा करिता सदाशिवासी । शिवपद निश्चये पावे जाणा ॥७॥

आदित्य सोम बुधवारी । अमावास्यादि पर्वाभितरी । स्नान करूनि समुद्रतीरी । दानधर्म करावा ॥८॥

शिवपूजा व्रत हवन । जप ब्राह्मणसंतर्पण । किंचित्‍ करिता अनंत पुण्य । गौतम म्हणे रायासी ॥९॥

व्यतिपातादि पर्वणीसी । सूर्य-संक्रांतीचे दिवशी । महाप्रदोष त्रयोदशी । पूजितां पुण्य अगण्य ॥११०॥

काय सांगो त्याचा महिमा । निवाडा होय अखिल कर्मा । ईश्वर भोळा अनंतमहिमा । पूजनमात्रे तुष्टतसे ॥११॥

असित पक्ष माघमासी । शिवरात्री चतुर्दशीसी । बिल्वपत्र वाहिले यासी । दुर्लभ असे त्रिभुवनांत ॥१२॥

ऐसे अनुपम स्थान असता । न जाती मूर्ख लोक ऐकता । शिवतीर्थ असे दुर्लभता । नेणती मूढ बधिर जाणा ॥१३॥

उपोषणादि जागरण । लिंग सन्निध गोकर्ण । स्वर्गासि जावया सोपान । पद्धति असे परियेसा ॥१४॥

ऐसे या गोकर्णस्थानासी । जे जाती जन यात्रेसी । चतुर्विध पुरुषार्थांसी । लाधती लोक अवधारा ॥१५॥

स्नान करूनि समस्त तीर्थी । महाबळेश्वरलिंगार्थी । पूजा करावी भक्त्यर्थी । पातकाव्यतिरिक्त होय जाणा ॥१६॥

ऐशापरी गोकर्णमहिमा । प्रकाश केला ऋषी गौतमा । राजा ऐकोनि अतिप्रेमा । पुसता झाला ते वेळी ॥१७॥

राजा म्हणे गौतमासी । गोकर्णस्थान निरोपिलेसी । पूर्वी पावला कोण यापासी । साक्ष झाली असेल ॥१८॥

विस्तारोनि ते आम्हांसी । सांगावे स्वामी करुणेसी । म्हणोनि लागला चरणांसी । अतिभक्ति करोनिया ॥१९॥

म्हणे गौतम तये वेळी । गोकर्णक्षेत्र महाबळी । जाणो आम्ही बहुकाळी । अपार साक्षी देखिली असे ॥१२०॥

गेलो होतो आम्ही यात्रे । देखिला दृष्टान्त विचित्र । आले होते तेथे जनमात्र । यात्रारूपे करोनिया ॥२१॥

माध्याह्नकाळी आम्ही तेथे । बैसलो होतो वृक्षच्छायेते । दुरोनि देखिले चांडाळीते । वृद्ध अंध महारोगी ॥२२॥

शुष्कमुखी निराहारी । कुष्ठ सर्वांगशरीरी । कृमि पडले अघोरी । पूय शोणित दुर्गंधी ॥२३॥

कुक्षिरोगी गंडमाळा । कफे दाटला असे गळा । दंतहीन अति विव्हळा । वस्त्र नाही परिधाना ॥२४॥

चंद्रसूर्यकिरण पडता । प्राण जाय कंठगता । शौचव्याधी असे बहुता । सर्वांगशूळ महादुःखी ॥२५॥

विधवा आपण केशवपनी । दिसे जैसी मुखरमणी । क्षणक्षणा पडे धरणी । प्राणत्याग करू पाहे ॥२६॥

ऐशी अवस्था चांडाळीसी । आली वृक्षच्छायेसी । देह टाकिला धरणीसी । त्यजू पाहे प्राण आपुला ॥२७॥

प्राण त्यजिता तये वेळी । विमान उतरे तत्काळी । शिवदूत अतिबळी । त्रिशूळ खट्‍वांग धरूनिया ॥२८॥

टंकायुधे चंद्र भाळी । दिव्यकांति चंद्रासारखी केवळी । किरीटकुंडले मिरवली । चतुर्वर्ग येणेपरी ॥२९॥

विमानी सूर्यासारिखे तेज । अतिविचित्र दिसे विराज । आले चांडाळियेकाज । अपूर्व वर्तले तये वेळी ॥३०॥

आम्ही पुशिले शिवदूतांसी । आलेति कवण्या कार्यासी । दूत म्हणती आम्हांसी । न्यावया आलो चांडाळिते ॥३१॥

ऐकोनि दूताचे वचन । विस्मित झाले आमुचे मन । पुनरपि केला त्यासी प्रश्न । ऐक राया तू एकचित्ते ॥३२॥

ऐशिया चांडाळी पापिणीसी । कैसी योग्य विमानेसी । नेऊनिया श्वानासी । सिंहासनी कैसे योग्य ॥३३॥

या जन्मादारभ्य इसी । पापे पापसंग्रहासी । ऐशी पापीण दुर्वृत्त इसी । केवी न्याल कैलासा ॥३४॥

नाही इसी शिवज्ञान । न करीच हे तपसाधन । दया सत्य कदा नेणे । इसी कैसे न्याल तुम्ही ॥३५॥

पशुमांस आहार इसी । सदा करी जीवहिंसी । ऐशिया दुष्ट कुष्ठी पापिणीसी । केवी नेता स्वर्गभुवना ॥३६॥

अथवा कधी शिवपूजन । न करी पंचाक्षरीजपन । नाही केले शिवस्मरण । इसी कैसे न्याल तुम्ही ॥३७॥

शिवरात्री उपोषण । नाही केले पुण्यदान । यज्ञयागादि साधन । नाही केले इणे कधी ॥३८॥

न करी स्नान पर्वकाळी । नेणे तीर्थ कवणे वेळी । अथवा व्रतादि सकळी । केले नाही इणे कधी ॥३९॥

या सर्वांगी पूय शोणित । दुर्गंधी असे बहुत । ऐशी चांडाळी दुर्वृत्त । कैसी विमानी बैसवाल ॥१४०॥

अर्चन जन्मांतरीचे म्हणा । कुष्ठ सर्वांग तेचि खुणा । कृमि निघती मुखांतून । पूर्वाजित काय केले ॥४१॥

ऐशी पापिणी दुराचारी । केवी नेता कैलासपुरी । योग्य नव्हे चराचरी । तुम्ही केवी न्याल इसी ॥४२॥

गौतम म्हणे रायासी । ऐसे पुशिले दूतांसी । त्यांनी सांगितला आम्हांसी । आद्यंत तये चांडाळीचा ॥४३॥

म्हणे गौतम ऋषेश्वर । चांडाळीचे पूर्वापार । सांगेन तुम्हांस सविस्तर । असे आश्चर्य परियेसा ॥४४॥

पूर्वी इचे जन्मस्थान । ब्राह्मणकन्या असे जाण । सौदामिनी नाम असे पूर्ण । सोमबिंबासारखे मुख ॥४५॥

अतिसुंदर रूप इसी । उपवर जाहली पितृगृहासी । न मिळे वर तियेसी । चिंता करिती मातापिता ॥४६॥

न मिळे वर सुंदर तिसी । उन्मत्त जाहली दहा वरुषी । मिळवूनि एका द्विजासी । गृह्योक्तेंसी लग्न केले ॥४७॥

विवाह झालियावरी । होती तया पतीचे घरी । क्वचित्काळ येणेपरी । होती नारी परियेसा ॥४८॥

वर्तता असे पुढे देख । तिचे पतीस झाले दुःख । पंचत्व पावला तात्काळिक । विधिलेख करूनिया ॥४९॥

ऐकोनि तिचे मातापिता । कन्या आपुले घरा आणिती तत्त्वता । पतीचे दुःखे दुःखिता । खेद करी ते नारी ॥१५०॥

अतिसुंदर पूर्ववयासी । मदे व्याप्त प्रतिदिवसी । चंचळ होय मानसी । परपुरुषाते देखोनिया ॥५१॥

गुप्तरुपे क्वचित्काळी । जारकर्म करी ते बाळी । प्रगट जाहले तत्काळी । गौप्य नोहे पातक ॥५२॥

आपण विधवा असे नारी । पूर्ववयासी अतिसुंदरी । विषयी प्रीति असे भारी । स्थिर नोहे तिचे मन ॥५३॥

ऐसे तिचिया पातकासी । विदित जाहले सर्वांसी । वाळीत केले तियेसी । मातापिताबंधुवर्गी ॥५४॥

शंका होती पहिली तिसी । निःशंक झाली व्यभिचारासी । प्रकटरूप अहर्निशी । रमो लागली नगरांत ॥५६॥

तिये नगरी एक वाणी । रूपे होता अतिलावण्यगुणी । त्यासी तिणे पूर्ववयस देखोनि । झाली त्याची कुलस्त्री ॥५७॥

तया शूद्राचिया घरी । वर्ततसे ते नारी । ऐसी पापिणी दुराचारी । कुळवैरीण बेचाळीस ॥५८॥

श्लोक ॥ स्त्रियः कामेन नश्यन्ति ब्राह्मणो हीनसेवया । राजानो ब्रह्मदंदेन यतयो भोगसंग्रहात ॥५९॥

टीका ॥ स्त्रिया नासती कामवेगे । ब्राह्मण नासती हीनसेवे । राज्य जाय द्विजक्षोभे । यति नासे विषयसेवने ॥१६०॥

शूद्रासवे अहर्निशी । रमत होती अतिहर्षी । पुत्र जाहला तियेसी । शूद्रगृही असता ॥६१॥

नित्य मांस आहार तिसी । मद्यपान उन्मत्तेसी । होऊनि तया शूद्रमहिषी । होती पापिणी दुराचारी ॥६२॥

वर्तता एके दिवसी । उन्मत्त होवोनि परियेसी । छेदिले वासरू आहारासी । मेष म्हणोनि पापिणीने ॥६३॥

छेदोनि वत्स परियेसी । पाक केला विनयेसी । शिर ठेविले शिंकियासी । दुसरे दिवशी भक्षावया ॥६४॥

आपण भ्रमित मद्यपानी । जागृत जाहली अस्तमानी । वासरू पाहे जावोनि । धेनु दोहावयालागी ॥६५॥

वत्सस्थानी असे मेष । भ्रमित जाहली अतिक्लेश । घरी पाहातसे शिरास । स्पष्ट दिसे वासरू ॥६६॥

अनुतप्त होवोनि तये वेळी । शिव शिव म्हणे चंद्रमौळी । अज्ञानाने ऐशी पापे घडली । म्हणोनि चिंती दुरात्मिणी ॥६७॥

तया वत्सशिरासी । निक्षेप केला भूमीसी । पति कोपेल म्हणोनि परियेसी । अस्थिचर्म निक्षेपिले ॥६८॥

जाऊनि सांगे शेजार लोका । व्याघ्रे वत्स नेले ऐका । भक्षिले म्हणोनि रडे देखा । पतीपुढे येणेपरी ॥६९॥

ऐसी कितीक दिवसांवरी । नांदत होती शूद्राघरी । पंचत्व पावली ते नारी । नेली दूती यमपुरा ॥१७०॥

घातली तियेसी नरकात । भोग भोगी अतिदुःखित । पुनरपि जन्मा चांडाळी जात । उपजली नारी परियेसा ॥७१॥

उपजतांचि जाहलि अंधळी । विद्रूपवर्ण जैशी काजळी । माता पिता क्वचित्काळी । प्रतिपाळिती मायामोहे ॥७२॥

उच्छिष्ट अन्न घालिती तोंडा । स्वजन तियेचे अखंडा । बाळपणी तयेसि विघडा । पोसिताती येणेपरी ॥७३॥

ऐसे असता वर्तमानी । सर्वांग झाले कुष्ठवर्णी । पंचत्व पावली पिताजननी । दरिद्री झाली निराश्रय ॥७४॥

सर्वांग कुष्ठवर्णपीडित । त्यजिती तियेसि स्वजन भ्रात । भिक्षा मागोनि उदर भरित । रक्षण करी शरीर आपुले ॥७५॥

येणेपरी चांडाळी । वर्तत असे बहुतकाळी । क्षुधेने पीडित सर्वकाळी । आपण अंध कुष्ठ देही ॥७६॥

न मिळे तिसी वस्त्र अन्न । दुःख करीत अतिगहन ऐसे तिचे पूर्वकर्म । झाली वृद्ध अतिकष्टे ॥७७॥

भिक्षा मागे जनांसी । मार्गी पडोनि अहर्निशी । कधी न भरे उदर तिसी । दुःखे विलापे अपार ॥७८॥

व्याधि असे शरीरासी । शोणित पूय परियेसी । दुर्गंधि येत असे महादोषी । सर्वांग कुष्ठे गळतसे ॥७९॥

ऐसे वर्ततांम माघमासी । लोक निघाले यात्रेसी । महास्थान गोकर्णासी । कलत्रपुत्रसहित देख ॥१८०॥

शिवरात्रीचे यात्रेसी । येती लोक देशोदेशी । चतुर्वर्ण आसपासी । हरुषे येती परियेसा ॥८१॥

देशोदेशीचे राजे देखा । हस्तीरथादिसहित ऐका । येती समस्त भूमांडलिका । महाबळेश्वरदर्शनासी ॥८२॥

ब्राह्मण क्षत्रिय वैश्य शूद्र । येती यात्रेसी विनोद । समारंभ वाद्यनाद । अमित लोक परियेसा व८३॥

किती हासती गायन करिती । धावती नृत्य करीत येती । शिवस्मरणे गर्जना करिती । यात्राप्रसंगी जन देखा ॥८४॥

ऐसी महाजनांसमवेत । चांडाळी गेली तेथे त्वरित । सवे भिक्षुक असती बहुत । तयांसवे जात असे ॥८५॥

येणेपरी गोकर्णासी । चांडाळी पातली सायासी । करावलंबे महाजनांसी । भिक्षा मागे करुणावचने ॥८६॥

लोक जाती मार्गात । शयन करी आक्रंदत । कर वोढूनि मागत । महाजन लोकांसी ॥८७॥

पूर्वीची पापी आपण । पीडत असे याची कारण । भिक्षा घाला क्षुधानिवारण । म्हणोनि मागे सकळिका ॥८८॥

नेणे कधीच वस्त्र प्रावरण । धुळीत लोळे आपण । क्षुधाक्रांत होतसे मरण । धर्म करा सकळांसी म्हणे ॥८९॥

सर्वांगी रोगग्रस्त । वस्त्रावीण बाघे शीत । अक्ष नाही क्षुधाक्रांत । धर्म करा सकळिक हो ॥१९०॥

पूर्वी जन्मशतांतरी । नाही केले पुण्य येरी । याचि कारणे पीडित भारी । धर्म करा सकळिक ॥९१॥

येणेपरी मार्गांत । चांडाळी असे याचित । ते दिवशी असे शिवरात्रीव्रत । कोणी न घाली भिक्षा तिसी ॥९२॥

येरी विव्हळे क्षुधाक्रांत । जठराग्नि प्रदीप्त असे बहुत । धर्म करा ऐसे म्हणत । पडली मार्गात तेधवा ॥९३॥

पूजेसि जाती सकळजन । त्याते मागे आक्रंदोन । एक म्हणती हांसोन । उपवास आजि अन्न कैचे ॥९४॥

हाती होती बिल्वमंजरी । घाली ती तियेच्या करी । आघ्राणोनि पाहे येरी । भक्षणवस्तु नव्हे म्हणे ॥९५॥

कोपोनि टाकी ते अवसरी । जाऊनि पडली लिंगावरी । रात्री असती अंधारी । अलभ्य पूजा घडली देखा ॥९६॥

कोणी न घालिती भिक्षा तिसी । उपास घडला ते दिवशी । पूजा पावली त्या शिवासी । बिल्वमंजरी शिवमस्तकी ॥९७॥

इतुके पुण्य घडले तिसी । प्रयत६न न करिता परियेसी । तुष्टला ईश्वर हर्षी । भवार्णवाकडे केले ॥९८॥

येणेपरी चांडाळीसी । उपवास घडला अनायासी । तेथूनि उठली दुसरे दिवसी । भिक्षा मागावयाकारणे ॥९९॥

पहिलीच कुष्ठरोगी असे । अशक्त झाली उपवासे । चक्षुहीन मार्ग न दिसे । जात असे मंदमंद ॥२००॥

सूर्यरश्मीकरूनि तिसी । दुःख होय असमसहसी । पूर्वार्जित कर्मे ऐसी । म्हणती दूत गौतमाते ॥१॥

ऐसी चांडाळी कष्टत । आली वृक्षच्छायेसमीप । त्यजूं पाहे प्राण त्वरित । म्हणोनिया आलो धावोनि ॥२॥

पुण्य घडले इसी आजी । उपवास शिवतिथीकाजी । बिल्वपत्रे ईश्वर पूजी । घडले रात्री जागरण ॥३॥

तया पुण्येकरूनि इचे । पाप गेले शतजन्मीचे । हे प्रीतिपात्र ईश्वराचे । म्हणोनि पाठविले आम्हांसी ॥४॥

ऐसे म्हणती शिवदूत । तियेवरी शिंपूनिया अमृत । दिव्यदेह पावूनि त्वरित । गेली ऐका शिवलोका ॥५॥

ऐसे गोकर्ण असे स्थान । गौतम सांगे विस्तारोन । रायासि म्हणे तू निघोन । त्वरित जाई गोकर्णासी ॥६॥

जातांचि तुझी पापे जाती । इह सौख्य परत्र उत्तम गति । संशय न धरी गा चित्ती । म्हणोनि निरोपी रायासी ॥७॥

परिसोनि गौतमाचे वचन । राजा मनी दृढ संतोषोन । त्वरित पावला क्षेत्र गोकर्ण । पापावेगळा जाहला तो ॥८॥

ऐसे पुण्यपावन स्थान । म्हणोनि राहिले श्रीपाद आपण । सिद्ध म्हणे ऐक कथन । नामधारका एकचित्ते ॥९॥

म्हणोनि सरस्वतीगंगाधरू । सांगे गुरुचरित्र विस्तारू । श्रोते करूनि निर्धारू । एकचित्ते परियेसा ॥२१०॥

इति श्रीगुरुचरित्रपरमकथाकल्पतरौ । श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे गोकर्णमहिमावर्णन नाम सप्तमोऽध्यायः ॥७॥

ओवीसंख्या ॥२१०॥

श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु
क्रमशः