Geetai - Adhyay 11

Chapter - XI : The Vision of the Cosmic Form.

In this chapter the Lord reveals His visible form and so His Grace. Arjuna said "Lord, I wish behold with these eyes your complete form, the form in which is manifest all the power of your glory, what he really prayed for was the vision of cosmic form was to see all at once the Omnipresent Lord, who pervaded all time past, present and future and all space here, above, below and everywhere.

Vinoba says verses describing the cosmic form of God cannot be commented. We can only recite the verses describing it and cleanse the mind of sin, purify it only at one point Lords tells Arjuna that this cosmic form cannot be grasped permanently until you dissolve the Ego and become the instrument in the hands of God for all your actions. To achieve this, the qualifying characteristics are : "He who bears enmity towards none, he who stands impartial and is free from attachment, and serves me selflessly, he who dedicates to me all that he does, he who is filled with devotion to me, all enduring, free of passion and desire, full of love, such a devotee becomes an instrument in the hands of the Lord, This is the essence of Gita's teaching."

गीताई - अध्याय ११
[३३]

अर्जुन म्हणाला

करूनि करूणा माझी बोलिलास रहस्य जे ।
त्या थोर आत्म-विद्येने माझा हा मोह फेडिला ॥ १ ॥

उत्पत्ति-नाश भूतांचे ऐकिले मी सविस्तर ।
कळला तुजपासूनि अभंग महिमा तुझा ॥ २ ॥

तुझे ते ईश्वरी रूप मानितो सांगसी जसे ।
ते चि मी इच्छितो पाहू प्रत्यक्ष पुरूषोत्तमा ॥ ३ ॥

तू जरी मानिसी शक्य मज ते रूप पाहणे ।
तरी योगेश्वरा देवा दाखवी ते चि शाश्वत ॥ ४ ॥

श्री भगवान् म्हणाले

पहा दिव्य तशी माझी रूपे शत-सहस्र तू ।
नाना प्रकार आकार वर्ण ज्यात विचित्र चि ॥ ५ ॥

वसु वायु पहा रुद्र तसे आदित्य अश्विनी ।
पहा अनेक आश्चर्ये कधी कोणी न पाहिली ॥ ६ ॥

इथे आज पहा सारे विश्व तू सचराचर ।
माझ्या देहांत एकत्र इच्छा-दर्शन हे तुज ॥ ७ ॥

परी तू चर्म-चक्षूने पाहू न शकसी मज ।
घे दिव्य दृष्टि ही माझा ईश्वरी योग तू पहा ॥ ८ ॥

संजय म्हणाला

महा-योगेश्वरे कृष्णे राया बोलूनि ह्यापरी ।
दाविले तेथ पार्थास थोरले रूप ईश्वरी ॥ ९ ॥

बहु डोळे मुखे ज्यांत दर्शने बहु अद्भुत ।
बहु दिव्य अलंकार सज्ज दिव्यायुधे बहु ॥ १० ॥

दिव्य वस्त्रे फुले गंध लेउनी सर्वतोपरी ।
आश्चर्ये भरला देव विश्व-व्यापी अनंत तो ॥ ११ ॥

प्रभा सहस्र-सूर्यांची नभी एकवटे जरी ।
तरी त्या थोर देवाच्या प्रभेशी न तुळे चि ती ॥ १२ ॥

सारे जगांतले भेद तेंव्हा कालवले जसे ।
देहांत देव-देवाच्या देखिले तेथ अर्जुने ॥ १३ ॥

मग विस्मित तो झाला अंगी रोमांच दाटले ।
प्रभूस हात जोडूनि बोलिला नत-मस्तक ॥ १४ ॥

[३४]

अर्जुन म्हणाला

देखे प्रभो देव तुझ्या शरीरी ।
कोंदाटले सर्व चि भूत-संघ ॥
पद्मासनी ध्यान धरी विधाता ।
ऋषींसवे खेळत दिव्य सर्प ॥ १५ ॥

लेऊनि डोळे मुख हात पोट ।
जिथे तिथे तू चि अनंत-मूर्ते ॥
विश्वेश्वरा शेवट मध्य मूळ ।
तुझ्या न मी देखत विश्व-रूपी ॥ १६ ॥

प्रभो गदा-चक्र-किरीट-धारी ।
प्रकाश सर्वत्र तुझा प्रचंड ॥
डोळे न पाहू शकती अपार ।
ज्यांतूनि हे पेटत अग्नि-सूर्य ॥ १७ ॥

तू थोर ते अक्षर जाणण्याचे ।
तुझा चि आधार जगास अंती ॥
तू राखिसी शाश्वत-धर्म नित्य ।
मी मानितो तू परमात्म-तत्त्व ॥ १८ ॥

किती भुजा वीर्य किती पसारा ।
डोळे कसे उज्ज्वल चंद्र-सूर्य ॥
हा पेटला अग्नि तुझ्या मुखात ।
तू ताविसी सर्व चिआत्म-तेजे ॥ १९ ॥

दाही दिशा विस्तृत अंतराळ ।
व्यापूनि तू एक चि राहिलासी ॥
पाहूनि हे अद्भूत उग्र रूप ।
तिन्ही जगे व्याकुळली उदारा ॥ २० ॥

हे देव सारे रिघती तुझ्यांत ।
कोणी भये प्रार्थित बद्ध-हस्त ॥
मांगल्य-गीते तुज सिद्ध संत ।
परोपरी आळविती समस्त ॥ २१ ॥

आदित्य विश्वे वसु रुद्र साध्य ।
कुमार दोघे पितृ-देव वायु ॥
गंधर्व दैत्यांसह यक्ष सिद्ध ।
सारे कसे विस्मित पाहताती ॥ २२ ॥

अफाट हे रूप असंख्य डोळे ।
मुखे भुजा ऊरू असंख्य पाय ॥
असंख्य पोटे विकराळ दाढा ।
ह्या दर्शने व्याकुळ लोक मी हि ॥ २३ ॥

भेदूनि आकाश भरूनि रंगी ।
फाडूनि डोळे उघडूनि तोंडे ॥
तू पेटलासी बघ जीव माझा ।
भ्याला न देखे शम आणि धीर ॥ २४ ॥

कराळ दाढा विकराळ तोंडे ।
कल्पांत-अग्नीसम देखतां चि ॥
दिङ्-मूढ झालो सुख ते पळाले ।
प्रसन्न हो की जग हे तुझे चि ॥ २५ ॥

अहा कसे हे धृतराष्ट्र-पुत्र ।
घेऊनिया राज-समूह सारे ॥
हे भीष्म हे द्रोण तसा चि कर्ण ।
हे आमुचे वीर हि मुख्य मुख्य ॥ २६ ॥

जाती त्वरेने चि तुझ्या मुखांत ।
भयाण जी भ्यासुर ज्यांत दाढा ॥
दातांत काही शिरली शिरे जी ।
त्यांचे जसे पीठ चि पाहतो मी ॥ २७ ॥

जसे नद्यांचे सगळे प्रवाह ।
वेगे समुद्रांत चि धाव घेती ॥
तसे तुझ्या हे जळत्या मुखांत ।
धावूनि जाती नर-वीर सारे ॥ २८ ॥

भरूनिया वेग जसे पतंग ।
घेती उड्या अग्नि-मुखी मराया ॥
तसे चि हे लोक तुझ्या मुखांत ।
घेती उड्या वेग-भरे मराया ॥ २९ ॥

समस्त लोकांस गिळूनि ओठ ।
तू चाटितोसी जळत्या जिभांनी ॥
वेढूनि विश्वास समग्र तेजे ।
भाजे प्रभो उग्र तुझी प्रभा ही ॥ ३० ॥

सांगा असा कोण तुम्ही भयाण ।
नमूं तुम्हां देव-वरा न कोपा ॥
जाणावया उत्सुक आदि-देवा ।
ध्यानी न ये की करणी कशी ही ॥ ३१ ॥

श्री भगवान् म्हणाले

मी काळ लोकांतक वाढलेला ।
भक्षावया सिद्ध इथे जनांस ॥
हे नष्ट होतील तुझ्या विना हि ।
झाले उभे जे उभयत्र वीर ॥ ३२ ॥

म्हणूनि तू ऊठ मिळीव कीर्ति ।
जिंकूनि निष्कंटक राज्य भोगी ॥
मी मारिले हे सगळे चि आधी ।
निमित्त हो केवळ सव्य-साची ॥ ३३ ॥

द्रोणास भीष्मास जयद्रथास ।
कर्णादि वीरांस रणांगणात ॥
मी मारिलेल्यांस फिरूनि मारी ।
निःशंक झुंजे जय तो तुझा चि ॥ ३४ ॥

[३५]

संजय म्हणाला

ऐकूनि हे अर्जुन कृष्ण-वाक्य ।
भ्याला जसा कापत हात जोडी ॥
कृष्णास वंदूनि पुनश्च बोले ।
लवूनिया तेथ गळा भरूनि ॥ ३५ ॥

अर्जुन म्हणाला

जगी तुझ्या युक्त चि कीर्तनाने ।
आनंद लोटे अनुराग दाटे ॥
भ्याले कसे राक्षस धाव घेती ।
हे वंदिती सिद्ध-समूह सारे ॥ ३६ ॥

प्रभो न का हे तुज वंदितील ।
कर्त्यास कर्ता गुरू तू गुरूस ॥
आधार तू अक्षर तू अनंता ।
आहेस नाहीस पलीकडे तू ॥ ३७ ॥

देवादि तू तू चि पुराण आत्मा ।
जगास ह्या अंतिम आसरा तू ॥
तू जाणतोसी तुज मोक्ष-धामा ।
विस्तारिसी विश्व अनंत-रूपा ॥ ३८ ॥

तू अग्नि तू वायु समस्त देव ।
प्रजापते तू चि पिता वडील ॥
असो नमस्कार सहस्र वार ।
पुन्हा पुन्हा आणि पुन्हा पुन्हा ॥ ३९ ॥

समोर मागे सगळीकडे चि ।
असो नमस्कार जिथे जिथे तू ॥
उत्साह सामर्थ्य तुझे अनंत ।
तू सर्व की सर्व तुझ्या चि पोटी ॥ ४० ॥

समान मानी अविनीत-भावे ।
कृष्णा गड्या हाक अशी चि मारी ॥
न जाणता हा महिमा तुझा मी ।
प्रेमे प्रमादे बहु बोल बोले ॥ ४१ ॥

खेळे निजे स्वैर चि खात बैसे ।
चेष्टा करी सर्व तुझ्या समोर ॥
जनी मनी वा तुज तुच्छ लेखे ।
क्षमा करी भान तुझे कुणास ॥ ४२ ॥

आहेस तू बाप चराचरास ।
आहेस मोठी गुरू-देवता तू ॥
तुझी न जोडी तुज कोण मोडी ।
तिन्ही जगी ह्या उपमा चि थोडी ॥ ४३ ॥

म्हणूनि लोटांगण घालितो मी ।
प्रसन्न होई स्तवनीय-मूर्ते ॥
क्षमा करी बा मज लेकराते ।
सखा सख्याते प्रिय तू प्रियाते ॥ ४४ ॥

अपूर्व पाहूनि अपार धालो ।
परी मनी व्याकुळता न जाय ॥
पुन्हा बघू दे मज ते चि रूप ।
प्रसन्न होई जगदीश्वरा तू ॥ ४५ ॥

घेई गदा चक्र किरीट घाली ।
तसे चि पाहू तुज इच्छितो मी ॥
अनंत बाहूंस गिळूनि पोटी ।
चहू भुजांचा नट विश्व-मूर्ते ॥ ४६ ॥

[३६]

श्री भगवान् म्हणाले

प्रसन्न होऊनि रचूनि योग ।
हे दाविले मी तुज विश्व-रूप ॥
अनंत तेजोमय आद्य थोर ।
जे पाहिले आजवरी न कोणी ॥ ४७ ॥

घोकूनिया वेद करूनि कर्मे ।
यजूनि वा उग्र तपे तपूनि ॥
देऊनि दाने जगती न शक्य ।
तुझ्याविना दर्शन हे कुणास ॥ ४८ ॥

होऊ नको व्याकुळ मूढ-भावे ।
पाहूनि हे रूप भयाण माझे ॥
प्रसन्न-चित्ते भय सोडुनी तू ।
पहा पुन्हा ते प्रिय पूर्व-रूप ॥ ४९ ॥

संजय म्हणाला

बोलूनि ऐसे मग वासुदेवे ।
पार्थास ते दाखविले स्वरूप ॥
भ्याल्यास आश्वासन द्यावया तो ।
झाला पुन्हा सौम्य उदार देव ॥ ५० ॥

अर्जुन म्हणाला

पाहूनि हे तुझे सौम्य मानुषी रुप माधवा ।
झालो प्रसन्न मी आता आळो भानावरी पुन्हा ॥ ५१ ॥

श्री भगवान् म्हणाले

हे पाहिलेस तू माझे अति दुर्लभ दर्शन ।
आशा चि राखुनी ज्याची झुरती नित्य देव हि ॥ ५२ ॥

यज्ञ-दान-तपे केली वेदाभ्यास हि साधिला ।
तरी दर्शन हे माझे नलाभे लाभले तुज ॥ ५३ ॥

लाभे अनन्य-भक्तीने माझे हे ज्ञान-दर्शन ।
दर्शने होय माझ्यांत प्रवेश मग तत्त्वतां ॥ ५४ ॥

माझ्या कर्मांत जो मग्न भक्तीने भरला असे ।
जगी निःसंग निर्वैर मिळे तो मज मत्पर ॥ ५५ ॥

अध्याय अकरावा संपूर्ण